Pirşağının tarixi barədə ətraflı məlumat

14 dekabr 1846-cı il tarixli ən yüksək fərmanla keçmiş Bakı xanlığının ərazisini daxil edən Şamaxı quberniyası təşkil edildi. 1859-cu ildə Şamaxıda baş vermiş dağıdıcı zəlzələdən sonra quberniya idarələri Bakıya köçürüldü və quberniya Bakı adlandırıldı. Gələcəkdə Pirşağı quberniyanın Bakı rayonunun eyniadlı qəsəbələri sırasına daxil edilib.

Hökumət kəndi idi. 1880-ci illərdə ayrıca Pirşağınski kənd cəmiyyəti yaratdı. 1920-ci ildə Bakı şəhərinin Lenin rayonu (mərkəzi Sabunçu) təşkil edilmişdir. 1961-ci il yanvarın 1-dən Pirşağı kənd soveti bu şəhər ərazisinə tabe olub. Tərkibinə 3 qəsəbə daxil idi; Pirşağa kəndi və 1 və 2 saylı balıqçılıq təsərrüfatının qəsəbələri. 1977-ci ilin Yanvarın 1-də isə Pirşağa artıq Bakının Lenin rayonunun ayrıca Pirşağı qəsəbə Soveti olub.

20-ci əsrin birinci rübünə qədər Pirşağı sakinləri daha çox tatlar, son dərəcə nadir hallarda isə “tatarlar” (yəni azərbaycanlılar) kimi qeyd olunurdu. Cins nisbətində 19-20-ci əsrin ikinci yarısında kişilərin qadınlardan çoxluğu qeydə alınıb.

1904-cü ilin “Qafqaz təqvimi”nə görə, Qafqaz bölgəsi statistika komitələrinin məlumatlarına əsasən Pirşağıda 1033 nəfər, əsasən də tatlar yaşayırdı. 1910-cu il üçün “Qafqaz təqvimi”nə görə 1908-ci ildə Pirşağıda 1068 nəfər yaşayırdı və bu dəfə onlar artıq “ tatarlar” (azərbaycanlılar) kimi qeyd olunmuşdu. 1920-ci illərin sonlarında bu kənd artıq türk kəndi kimi qeydə alınmağa başlandı. 1928-ci ildə tatları tədqiq edən B. V. Miller bildirir ki, “5 il bundan əvvəl burada tat nitqi eşidilirdi, indi türklər (yəni azərbaycanlılar) tərəfindən bu dil sıxışdırılır.

1.Tarixçilərin fikrinə görə “Pirşağı” sözü Piri-Şahin sözündən əmələ gəlmişdir. Rəvayətə görə burada insanları öz möcüzəvi müalicə qabiliyyəti ilə sağalda bilən Şahin adında bir şəxs yaşamışdır. Həqiqətən də Pirşağı tataz pirində qədim qəbir var. Pirşağı piri dəri xəstəliklərini müalicə edən ocaq kimi tanınmışdır.

2.Digər bir izahata görə Piri-şahı şahın piri mənasına gəlir. Rəvayətə görə bu piri Şah ziyarət etdiyi üçün el arasında Pirişahı deyilmişdir.

3.Başqa bir izahata görə günlərin bir günü Pirdən qundağda olan körpə uşaq tapılır. El arasında bu uşağa Pir-uşağı deyilir. Beləliklə də Pir-uşağı anlayışı yayılmağa başlayır. Lakin daha məntiqi izahata görə Pir ətrafında məskən salıb yaşayanlara Pir-uşaqları deyilmişdir ki, bu da sonralar kəndin adına şamil edilmişdir.

4.Daha bir izahata görə “Pirşağı” ərəb mənşəli sözdür. Sözün ikinci hissəsi uşaq anlayışı ilə deyil, Üşşaq anlayışı ilə bağlıdır. Üşşaq aşiqlər demək olduğu üçün sözün mənası – Pir aşiqləri mənasına gəlir.

Pirşağıda dini elmlərə maraq həmişə güclü olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, 18-19-cu əsrlərdə Pirşağıda 12 nəfər Nəcəf axundu olmuşdur. Qafqaz müsəlmanlarının ilk şeyxi Axund Zeynalabdin (Axund Mollaağa adı ilə tanınmışdır) məhz Pirşağılı olmuşdur.