Hövsanın tarixi barədə ətraflı məlumat
Hövsan Bakı şəhəri Suraxanı rayonunun inzibati tabeliyindəki şəhər tipli qəsəbədir. Kənddə eyniadlı dəmir yolu stansiyası və liman var. Hövsan Abşeron yarımadasının cənub sahilində yerləşir. Şimal-şərqdə Binə, şərqdə isə Türkanla bitişikdir. Onun qərbində Zığ, şimal qərbində isə Suraxanı və Qaraçuxur yerləşir.
Bolşevik inqilabından əvvəlki dövrdə, o vaxtkı orfoqrafiyaya uyğun olaraq bu yaşayış məntəqəsinin adı fərqli şəkildə yazılırdı. Bir ədəbiyyatda onu sadəcə olaraq Qusan adlandırırdılar, başqa birində isə Gövsan (Xuzan) və Quzan (Gevzan, Xousan) şəklinə rast gəlinir.
1856-cı il üçün “Qafqaz təqvimi”ndə onun adı yerli dilin (حوصان) əlifbası ilə verilmişdir ki, bu əlifba rus dilində Xousan və ya Xovsan kimi oxunurdu.
Hövsan 1806-cı ildə Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil olan Bakı xanlığının tərkibində idi. 1846-cı il 14 dekabr tarixli fərmanla Hövsan Şamaxı quberniyasının Maştağınski bölməsinə aid oldu.
Abşeronun üç cənub-şərq kəndi (Zirə, Türkan və Hövsan) haqqında K.Spasski-Avtonomov 1851-ci ildə yazırdı: Zirə, Türkkənd və Qusan yarımadanın cənub sahilində, düzənlikdə, bir-birindən uzaqda, yarımadanın lap ucundan, yəni Abşeron burnundan Bakıya gedən yolun üstündə yerləşir. Bunlardan Zirə ən yaxşı bostan bitkilərinin, Quzan isə soğanın emalı və becərilməsi ilə seçilir; hər birində bir məscid və 100-dən çox əhali var.
1923-cü ildə Bakı şəhərinin Orconikidzevski rayonu təşkil edildi (mərkəzi Suraxanı). 1977-ci il yanvarın 1-dən Hövsan Bakının Orconikidzevski rayonunun Hövsan qəsəbə sovetinin yeganə qəsəbəsi idi.
1856-cı il üçün “Qafqaz təqvimi”nə görə Hövsanda öz aralarında “tatar” dilində (yəni azərbaycan dilində) danışan “tatar şiələr” (yəni şiə azərbaycanlılar) yaşayırdı.
N.K.Zeydlitsin redaktorluğu ilə 1879-cu ildə nəşr edilmiş “Qafqaz haqqında məlumatlar toplusu”nda 1873-cü ilə aid olan məlumata görə kəndin əhalisi 808 nəfər idi. 1886-cı il üçün ailə siyahılarının materiallarında Hövsanda 1026 nəfər “tatar” şiələri (Azərbaycan şiələri) göstərilir ki, bunlardan 186 nəfər siqaret çəkir və 4 şiə ruhani nümayəndələri var.
1928-ci ildə tatları tədqiq edən B.V.Miller Hövsan türklərinin Şahsevənlərdən gəldiyini, lakin böyük əksəriyyətin tatlar olduğunu yazırdı. Hövsan kəndinin adı ərəb dilindədir. Hövsan ərəbcədə 2 hovuz deməkdir. Vaxtilə burada həqiqətən də iki böyük su hovuzu mövcud olub və toponimin adı da həmin 2 hovuzdan əmələ gəlib…
Rəy