Balaxanının tarixi barədə ətraflı məlumat

Balaxanı Rusiya ilə ticarət yolunun üzərində yerləşən kənd kimi əhəmiyyət kəsb edirdi. 1623- cü ildə burada karvansaray tikilmişdir. Balaxanıda 18-ci əsrdə Rusiyanın İrandakı səfiri İvan Lerxin təsvir etdiyi dörd dayaqlı qala var. Balaxanıda neft hasilatının tarixi orta əsrlərə gedib çıxır.

Köhnə quyulardan birində bu quyunun 1594-cü ildə ustad Allahyar ibn Məhəmməd Nuri tərəfindən qazıldığına dair yazı olan daş tapılmışdır. 1735-ci ildə 52 neft quyusu olan Balaxanıda Lerheyə görə 1816-cı ildə 77, 1825-ci ildə isə artıq 82 quyu var idi. 1813-cü ildə Səlimxanov qardaşlarına məxsus iki quyu istisna olmaqla, bütün Balaxanı quyularının sahibi Bakı xanı Hüseyn idi.

1825-ci ildə bütün quyuları rus neftçi Mark Tarumov, 1863-cü ildə isə Nuxinsk ipək sənayeçisi İvan Mirzoyev qəbul etdi. 1837-ci ildə dağ-mədən mühəndisi Nikolay Voskoboynikov Balaxanıda neft emalı zavodunun əsasını qoymuşdur. Nobel qardaşları şirkətinin sifarişi ilə 1878-ci ildə Balaxanıdan Bakının Qara şəhərdəki neft emalı zavoduna qədər uzunluğu 12 kilometr olan ilk neft kəməri çəkilmişdir.

1982-ci ildən kənddə Balaxanı Maşınqayırma Zavodu fəaliyyət göstərib. Balaxanı əhalisi 1816-cı ildə 792 nəfər, 1830-cu ildə 992 nəfər, 1842-ci ildə 1219 nəfər, 1912-ci ildə 6578 nəfər, 1968-ci ildə isə 11300 nəfər idi. Yaşayış yeri etno-mədəni baxımdan xüsusi maraq doğurur.

Balaxanı Abşeron yarımadasında yeganə yaşayış məntəqəsidir ki, burada etnik tatlar bu gün kompakt icmada yaşayır, öz kimliyini qoruyub saxlayır və tat dilində danışırlar. Qafqazdakı ən böyük bəhai icması da Balaxanıda yaşayıb.

19-cu əsrin sonu – 20-ci əsrin əvvəllərində nəşr olunmuş Brockhaus və Efron Ensiklopedik Lüğətinə əsasən, Balaxanıda sırf şiə azərbaycanlılardan ibarət 2276 nəfər yaşayırdı. Fotoqraf Aleksandr Mişon 1898-ci ildə Balaxanıda bu gün Azərbaycan kino tarixində ilk film sayılan “Balaxanı yatağında neft fışqırması” qısametrajlı sənədli səssiz filmini çəkmişdir