İranın Rusiyadakı səfiri Çeçenistana səfər etdi!

Bu səfər zamanı Kazim Cəlali əvvəlcə Çeçenistan Muxtar Respublikasının Müftisi Mijiyov (dini lider) ilə görüşüb. Çərşənbə günü Çeçenistan prezidenti Ramzan Kadırov və kabineti də Cəlalini qarşılayıb. Mədəniyyət, iqtisadiyyat, turizm və digər məsələlərin araşdırılması hər iki tərəfin nümayəndə heyətlərinin müzakirə etdiyi mövzulardan biridir.

Bu, Sovet İttifaqının dağılmasından sonra İran nümayəndə heyətinin Çeçenistana ilk rəsmi səfəridir. Kazim Cəlali bundan əvvəl Vladivostoka səfər edərək İranın həmin bölgədəki keçmiş konsulluğunun yenidən açılmasını tələb etmişdi.

Çeçenistan əldən getmiş torpaqdır
Qeyd edək ki, Çeçenistan XVIII əsrdə İranın məğlubiyyətindən sonra Gülüstan müqaviləsinə əsasən Qafqazın digər bölgələri ilə birlikdə Çar rejiminə verilmiş kiçik Qafqaz xalqının adıdır.

Müstəqilliyin elan olunması
Sovet İttifaqının dağılmasından sonra 1991-ci ildə Gürcüstan sərhədlərinə yaxın məntəqələrdə keçirilən referendumda Çeçenistan Muxtar Respublikası müstəqilliyini elan etdi və Cohar Musayeviç Dodayev de-fakto hökumətinin prezidenti oldu. Nəhayət, bölgədəki vətəndaş müharibəsində İnquş 1992-ci ildə Rusiya federal hökumətinə birləşdi.

Birinci Çeçenistan müharibəsi
Rusiya Federasiyasının o vaxtkı prezidenti Boris Yeltsin də bu müstəqilliyi tanımadı və 1994-cü ildə Qroznıya hücum etdi. Keçmiş prezident və Ramazan Kadırovun atası Əhməd Kadırovun silahlı qüvvələri də de-fakto Çeçenistan hökuməti ilə toqquşub və Dodayev bu bölgənin cənubuna doğru hərəkət edib. Cohar Dodayev 21 aprel 1996-cı ildə Rusiya hərbi hava qüvvələrinin onun şəxsi avtomobilinə endirdiyi zərbə nəticəsində həlak olub. Onu Səlim Xan Yanderbayev əvəz etdi və de-fakto hökumət qüvvələri 1996-cı ilin avqustunda Birinci Çeçen müharibəsinin sonunda Qroznını rus ordusundan geri ala bildi.

İkinci Çeçenistan müharibəsi
Aslan Masxadov 1997-ci ildə hərbi qərargah sədri seçildikdən sonra Müstəqillik əldə etmək istəyənlərin rəhbəri oldu. O, Rusiya hökuməti ilə Xasavyurt sülh müqaviləsini imzaladı və Rusiyanın federal hökumətinin bu regionun müstəqilliyini tanıyacağı ehtimal olunurdu. O, Əl-Qaidə və Əfqanıstandakı vəhhabi Talibanla əlaqə yaratdı. Vəhhabi qüvvələrin gəlişi xalqın narazılığına səbəb oldu. Vəhhabi qüvvələrinin gəlişi və Qafqaz İslam Əmirliyinin elan edilməsi və onların Dağıstanda təsiri 26 avqust 1999-cu ildə Rusiyanın növbəti hücumlarına səbəb oldu və Qroznı 2000-ci il mayın 31-də mühasirəyə alındıqdan sonra Rusiyanın nəzarətinə keçdi.
Rusiya Əhməd Kadırovu federal hökumətə tabe olan prezident kimi təyin edib. Gərginlik 2000-ci ildən 2009-cu ilə qədər davam etdi və yerli polis, Kadırovski bölməsi və Rusiya ordusu ilə genişmiqyaslı partizan müharibəsinə səbəb oldu. Bu müharibənin növbəti qurbanı Aslan Masxadov oldu. O, 2005-ci ilin martında Rusiya xüsusi təyinatlılarının Çeçenistanın şimalında keçirdiyi əməliyyat zamanı mühasirəyə alınıb və öldürülüb. Onun ardınca 2006-cı ilə qədər Abdul Halim Saadullahov, 2014-cü ilə qədər isə Doku Ömərov mühacirətdə olan rəislər olublar.

Müstəqillik istəyənlərin hökumətinin sonu
İkinci müharibə 2009-cu ilə qədər şiddətli olub və sürgündə olan hökumət silahlılarının ağır itkilərinə baxmayaraq, Rusiya Daxili İşlər Nazirliyinin ordusu və qüvvələri, polisi və Çeçenistan Respublikasının Kadırovski bölməsi ağır itkilər verib. Həmin il müstəqillik tərəfdarı olan hərbçilərə olan hücumlar Rusiyanın zərbələri səbəbindən azaldı. Demək olar ki, həmin ildə bu hökumət praktiki olaraq bir çox bölgələrə nəzarəti əldən verdi.
Çoxlu sayda çeçen partizanları Gürcüstana və Pankisi vadisinə yürüş etdilər. Onların vaxtaşırı sızdığı Rusiya Federasiyasının sərhəddindəki bazadır.
Çeçenistan daxilində müharibə müstəqillik hökumətinin xarici işlər naziri Əhməd Zakayevin açıqlaması ilə başa çatdı. O, Çeçenistan İslam Əmirliyinin qüvvələrinin polisə və çeçen qüvvələrinə atəş açmamalı və çeçenlərin bir-birini öldürməməli olduğunu bildirdi. Rus hərbçiləri də hərbi mövcudluğunu azaldıb və yenidənqurma işlərinə başladılar.

Rusiya ərazisinin dərinliklərinə hücumlar
Lakin hücumlar yeni mərhələyə qədəm qoydu və Rusiya ərazisi tərəfə armağa başladı. Moskva hava limanının bombalanması, Moskva teatrında girov götürülmə, Moskva metrosunun bombalanması, Çeçenistan parlamentinə hücum və digər bu kimi əməllər dinc əhaliyə qarşı geniş hücumlara səbəb oldu.
Cohar Dodayevi media və logistik baxımından dəstəkləyən tərəflərdən biri də İran İslam Respublikası olub. İranın çeçenlərə dəstək verməsi Qarabağ və Bosniya müharibələri ilə yanaşı Rusiya Federasiyası ilə münasibətləri gərginləşdirib və iki ölkənin maraqları ilə ziddiyyət təşkil edib. Moskvadakı o vaxtkı İran səfiri İranın üsyançıları “müstəqillik döyüşçüləri” adlandırdığını elan edərək, xüsusən də İranın sünni bölgələrində cümə namazı xütbəsinə etiraz etmişdi. Yanderbayev Masxadovu əvəz edəndə İranla Çeçenistanda mühacirətdə olan hökumət arasında münasibətlər vəhhabi ideologiyası tərəfindən kəsilmişdi.
Amma indi belə görünür ki, Şimali Qafqazda əlaqələrin genişləndirilməsi İran İslam Respublikasının planıdır.