İranın Hirmənd çayından su-haqqı məsələsi hara çatdı?

“İslam Dünyası Xəbərləri” informasiya agentliyi saytının məlumatına görə, Taliban hökumətinin baş nazirinin siyasi müavini Moləvi Əbdül Kəbir avqustun 19-da Kabildə Əfqanıstanın Britaniya müstəmləkəçiliyindən müstəqilliyinin 104-cü ildönümünü qeyd etmək üçün keçirilən mərasimdə çıxış edərək, İranın Hirmənd çayından su-haqqı məsələsinin həll olduğunu açıqlayaraq deyib: “Müharibə etmək əvəzinə İranla su məsələsi böyük məmnuniyyətlə və hər iki tərəfin anlayışı ilə həll olundu və bu, bizim (Taliban hökumətinin) siyasətin və dünya ilə yaxşı qarşılıqlı fəaliyyətimizin bir nümunəsidir”.

Qeyd edək ki, İran Xarici İşlər Nazirliyinin Hirmənd çayında suyun olub-olmadığını yoxlamaq israrından və Taliban hökumətinin Xarici İşlər Nazirliyinin razılığından sonra İranın Energetika Nazirliyinin Texniki Mühəndislər Şurası və Sistan və Bəlucistan əyalətinin bir sıra müvəkkilləri və məsul şəxsləri son günlərdə (ehtimal ki, avqustun 6-i 9-i) Əfqanıstanın Ərzəqan vilayətinin Dehravad şəhərindəki su ölçmə məntəqəsinə baş çəkiblər və həmin gün bu çayın yatağındakı suyun miqdarını saniyəyə yeddi kubmetrdən də az ölçüblər.

Əfqanıstanın Energetika və Su Nazirliyi İran nümayəndə heyətinin Dehravad su ölçmə stansiyasına hər hansı səfərini təkzib etsə də, Taliban hökumətinin Xarici İşlər Nazirliyi avqustun 13-də İran nümayəndə heyətinin Dehravad su ölçmə stansiyasına səfərini təsdiqləyib. Bu bəyanatda deyilir: “İran nümayəndə heyəti Hirmənd çayının minimum su axınına malik olduğunu və onun Ərqandab, Ərqstan və Təranak kimi qollarının tamamilə quruduğunu və yalnız daşqın vəziyyətində suların orada axdığını müəyyən edib. Belə olan halda Hirmənd çayının suyu delta ərazisinə çatması çox çətinləşib. Həmçinin, su axını statistikası və rəqəmlərinin təhlili əsasında aydın şəkildə görmək olar ki, İranın Hirmənd çayından su təchizatının təmin edilməməsində heç bir insan əməli və ya iradəsi yoxdur, lakin məcburi hal buna səbəb olub. Taliban hökuməti bir daha bəyan edir ki, əgər yağış yağsa və əlverişli şərait olarsa, Əfqanıstanın Nimruz əyalətinin Hirmənd çayının aşağı axını və İranın Sistan və Bəlucistan əyalətlərinin sakinlərinin dolanışıqlarını təmin edəcək”.

İranın Energetika naziri və Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Əli Əkbər Mehrabiyanın Əfqanıstanda su çatışmazlığı ilə bağlı Talibanın iddialarını təsdiq edən açıqlamalarına baxmayaraq, onun müavini Məhəmməd Cavanbəxt mətbuat konfransında Taliban hərəkatına peyk şəkillərində görünən Kajaki bəndinin su ehtiyat məntəqəsinə baş çəkməyə icazə vermədiyini bildirib. Həmçinin İran nümayəndə heyəti Kajaki bəndinin şimalında yalnız bir su ölçmə məntəqəsində olub və bu səfər zamanı Kajaki bəndinə doğru su axınının cərəyan etdiyi müşahidə olunub.

Təbii ki, İranın Əfqanıstandakı nümayəndə heyətinin üzvü olan Sistan və Bəlucistan İcra Hakimiyyətinin Təhlükəsizlik Üzrə müavini Əlirza Mərhəməti televiziyaya verdiyi müsahibədə bildirib ki, Kajaki bəndindən suyun İrana verilməsi və suyun buraxılması məsələsi, Əfqanıstan tərəfinin öhdəliklərinin bir hissəsi deyil.
Mərhəməti bu sözlərlə 1972-ci ildə bağlanmış Hirmənd hüquqları ilə bağlı İran-Əfqanıstan su müqaviləsinin müddəalarını nəzərdə tutur. Bu müqavilədə Kajaki bəndi haqqında heç bir söz yoxdur. Kajaki bəndi iki mərhələdə Amerika şirkətləri tərəfindən 1953-cü və 2008-ci illərdə qurulmuş və sonra tamamlanaraq İranda Hamun gölünün bir hissəsini qurutmuşdur. “Kajaki bəndinin adının 1972-ci ildə müqaviləyə daxil edilməməsi” sualı düşündürücüdür. Kajaki su bəndi ilə bağlı yeni iddia açılmasa, hazırda İranın bu bənddən müşahidə aparması qanuni olaraq mümkün deyil.

Hər halda, İranın Energetika Nazirliyinin rəsmilərinin açıqlamalarına görə, Talibanın Hirmənd çayından İranın haqqını ödəmək kimi ciddi niyyəti yoxdur və suyu Kajaki bəndində saxlayıb. Bu bəyanatlar göstərir ki, Hirmənd çayının suyu tezliklə İrana çatmayacaq və Hamun düzənliklərinin və Zabol, Zahak, Hamun və Hirmənd şəhərlərinin quruması məsələsi və Sistan və Bəlucistan əyalətinin şimal bölgəsində su problemi davam edəcək.

Daha çox oxuyun: Əfqanıstanda Bəxş Abad su bəndi kanallarının tikintisinə start verildi; Hamun bataqlığının ölümü anbaan yaxınlaşır + FOTO