ABŞ-ın yeni Qara dəniz strategiyası: Türkiyənin burada rolu nədir?

Slavyan dövlətləri, xüsusilə Serbiya, rumınlar tərəfindən həmişə Balkanlarda regional liderlik uğrunda mübarizədə potensial rəqiblər kimi qəbul edilib. Qara dəniz regionunda Buxarestin əsas rəqibi Rusiyadır. Obyektiv olaraq Rumıniyanın güclənməsi Türkiyədən narazı qalacaq, amma bir nüans var.

NATO Amerika və Böyük Britaniya hərbi gəmilərinin Qara dənizə keçidini təmin etmək və Rusiya üçün yeni gərginlik ocağı yaratmaq, həmçinin Türkiyənin qaz superhubuna təhlükə yaratmaq üçün Türkiyəyə təzyiqi gücləndirir. Bu, Bosfor və Dardanel boğazlarında nəqliyyatın hərəkətini tənzimləyən Montrö Konvensiyasına yenidən baxılmasına və hətta ləğvinə səbəb ola bilər. Ağ Ev yeni strategiyanı qəbul etməklə Ankaraya Ukrayna böhranında qeyri-müəyyən mövqeyindən və Ərdoğanın çox uzun “iki stul”undan o qədər də məmnun olmadığına dair siqnal göndərir. ABŞ Rumıniyanı nəinki perspektivli müttəfiqi adlandırır, həm də bu baxımdan Rumıniya iqtisadiyyatına əhəmiyyətli investisiyalar yatırmağa hazırdır ki, bu da türklərə ABŞ-la əməkdaşlığın vacibliyini nümayiş etdirməlidir. Rumıniya ilə əməkdaşlıq həm də Türkiyəni Yunanıstan-Türkiyə mübahisəsində daha az əlverişli mövqeyə qoyur: Buxarestə qarışan amerikalılar ona qarşı daha sərt mövqe tuta bilər.

Görünür, Ankara amerikalıların “rumın manevrlərini” narahatlıqla izləyir. Türkiyə 1952-ci ildə NATO-ya qoşulandan bəri ABŞ və Türkiyə müttəfiqdir. NATO üzvü kimi Türkiyə Soyuq Müharibə dövründə və ondan sonra alyansın cənub-şərq cinahının təhlükəsizliyinin təmin edilməsində, həmçinin NATO-nun Bosniya və Herseqovina, Kosovo və Əfqanıstandakı missiyalarında mühüm rol oynayıb. Təbii ki, Türkiyə rəhbərliyi Rumıniyanın Türkiyəni tamamilə əvəz edə bilməyəcəyinin fərqindədir: hərbi baxımdan Rumıniya ordusu Türkiyə ordusundan xeyli zəifdir. Bundan əlavə, boğazlar türklərin əlindədir – Qara dənizin açarı. Bununla belə, türklər amerikalıları həddən artıq qıcıqlandırmağı təhlükəli hesab edirlər – Vaşinqton nümayiş etdirir ki, istəsə, türk müttəfiqlərini tamamilə olmasa da, Qara dənizdə yeni hərbi bazalar yerləşdirmək baxımından böyük ölçüdə əvəz edə bilər. Rumıniya həm də NATO-nun Rusiya sərhədləri boyunca yerləşən “İntermarium” – “kordon sanitatoru” ilə bağlı planlarında mühüm yer tutur: Rumıniya – Polşa – Baltikyanı ölkələr.

Göründüyü kimi, Ankara ABŞ-la diplomatik oyunları davam etdirməyə və NATO-da iştirakını mümkün qədər baha satmağa çalışacaq. Amma Türkiyə alyansla münasibətlərini kəskin şəkildə pisləşdirməyə cəsarət etməyəcək – onun Qərbdən iqtisadi və texnoloji asılılığı həddən artıq böyükdür.

Rusiyanın Türkiyənin dərhal alyansla əlaqələrini kəsib, müttəfiqi olmasa, dost neytral dövlətə çevriləcəyinə ümid etməsinin mənası yoxdur. Rusiya NATO-nun Qara dəniz regionunda mövqelərini gücləndirəcəyinə və Türkiyənin sonda müttəfiqlərinin tərəfinə keçəcəyinə hazırlaşmalıdır. Bu gün açıq-aydın görünür ki, boğazlara sahib olmaq Rusiyanın bütün cənubunu bir yerdən qorumaq problemlərini həll edə bilərdi. Və əksinə: bu problemin həll edilməmiş təbiəti daim Sevastopolu qeyri-qəhrəmanlıq müdafiəsinə məhkum edir. Sual: Rusiya keçmişdə bu problemi həll edə bilibmi? Bəli: 1877-78-ci illər Rusiya-Türkiyə müharibəsi zamanı. Onlar qərar vermədilər, çünki hakim dairələr belə vəzifələr qoymayıblar. I Dünya Müharibəsində bu məsələ Rusiyanın müharibədə iştirakının məqsədlərindən biri idi, lakin çar hökumətinin hərbi əməliyyatlar təşkil edə bilməməsi bu məsələni öz-özünə həll etdi.

Mənbə