Hərbi Məlumat: Bavər-373 Uzun Mənzilli Hava Hücumundan Müdafiə Sistemi

Bavər-373 uzaqmənzilli hava hücumundan müdafiə sistemi İran İslam Respublikası Müdafiə Nazirliyi tərəfindən 300 kilometrdən çox məsafədə düşmən hava hədəfləri ilə vuruşmaq üçün icad edilmiş sistemdir. Bu sistem ilk dəfə 2016-cı ildə o vaxtkı İran prezidenti və müdafiə naziri Sərdar Dehqanın iştirakı ilə təqdim edilib.

İranın hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən Amerikanın İraq müharibəsindəki fəaliyyətlərini müşahidə etdikdən və Amerikanın əməliyyat tədbirlərini təhlil etdikdən sonra İran müdafiə sahəsində geniş satınalmalara başladı. Bir neçə növ radar və passiv identifikasiya sistemlərinin, elektron döyüş sistemi və TOR-M1 və BUK-M2 kimi qısa mənzilli müdafiə sistemlərinin alınması və uzaq mənzilli S-300 PMU1 sisteminin alınması bu satınalmalarına daxil idi. Həmçinin, 2016-cı ildə İranın istədiyi xüsusiləşdirilmiş modelinin istehsalı dayandıqda, PMU2 modeli Rusiya tərəfindən İrana gətirildi.

Qeyd edək ki, o vaxta qədər bu alışların bir hissəsi İrana daxil oldu, bir qismi isə Qərb və Amerikanın İrana qarşı sanksiyaları səbəbindən Rusiya tərəfindən İrana çatdırılmadı. Buna görə də İran müdafiə strukturunda islahatlara və ciddi şəkildə yerli müdafiə sistemlərinin istehsalına başladı.

Hava hücumundan müdafiə sistemlərinin istehsalı və lokallaşdırılması prosesi ilk olaraq S200-ün yenilənməsi ilə başlayıb və İran bu sistemin raketini modifikasiya edib lokallaşdırmağı bacarıb. İranın hərbi sənayesinin bu sahədəki səyləri Taer raketlərinin istehsalı ilə nəticələndi. Hava hücumundan müdafiə sistemlərinin raketlərinin lokallaşdırılmasının davamı olaraq, Səyyad 1, 2 və 3 kimi Səyyad ailəsinin raketlərinin istehsalı Sevvom Xordad, Təbəs və Təlaş kimi geniş çeşiddə yerli sistemləri əməliyyat mərhələsinə gətirdi.

Radar məsələsində isə, Gamma radarının alınması ilə İran, mərhələli massiv radarlarının istehsalı və lokallaşdırılması mərhələsinə daxil oldu. Qeyd edək ki, 2007-ci ilə qədər İranın Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri Rusiyada S-300 sistemi ilə bağlı lazımi təlim və məlumat almışdı.

İran Ordusunun Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələrinin komandanı Əmir Əlirza Səbahifərdin sözlərinə görə, bütün əldə olunan nailiyyətlər bütün eniş-yoxuşlara rəğmən İran Ordusunun Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri, İran Müdafiə Nazirliyi və bəzi İran universitetləri arasında aparılan araşdırmaların nəticəsidir. Bu məhsulun sınaq mərhələsi 2017-ci ildə başa çatmış və nəhayət 2018-ci ildə rəsmi olaraq İran Ordusunun Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələrinə təhvil verilmişdir.

Bu sistemin adlandırılmasında “daxili gücə inam” “Farsca: Bavər” sözündə göstərilir və “373” rəqəmi isə əbcəd hərfləri ilə “Ya Rəsulullah” deməkdir.

Bavər-373 sistemi bölmələrinin təqdimatı:

Hər bir Bavər-373 batalyonunda komanda, idarəetmə və rabitə bölməsi var ki, bu da Bavər-373-ün mərkəzi kimi ölkənin birgə müdafiə şəbəkəsi ilə əlaqə saxlamaqla yanaşı, sistemin komponentləri arasında əlaqənin idarə edilməsi və qurulmasına cavabdehdir. Bu sistemin bir batalyonunda 4 Səyyad-4 buraxılış qurğusu var və 300 km məsafədəki hədəfləri məhv etmək qabiliyyətinə malikdir. Həmçinin bir Səyyad-4 buraxılış qurğusu əvəzinə Səyyad ailəsinin raket sistemlərindən də istifadə etmək olar.

Merac-4 radarı bu sistemin ən uzun mənzilli radarıdır. Bu radar S-300 sistemindəki böyük 64N6E2 radarına bənzəyir, lakin üstün xüsusiyyətlərə malikdir. Daha yaxşı müqayisə üçün əvvəlcə 64N6E2 radarının texniki xüsusiyyətlərini təsvir, sonra isə Merac-4 radarını müzakirə edəcəyik:

S-300-ə aid olan 64N6E2 radarı maksimum 300 km mənzilə və 200 hədəfi aşkar etmək qabiliyyətinə malik 3D radardır. Təqib edən radar eyni zamanda 12 hədəfi tutmağa qadirdir və bu hədəfləri vurmaq üçün qarşıdurma radarına göndərir. S-300 sistemi 200 km mənzildəki hədəfləri vurmağa qadirdir.

Merac-4 radarı 40 sıra dalğa ötürücülərindən ibarət uzun mənzilli 3D aktiv fazalı massiv radarıdır. Bu radarın tədqiq, inkişaf və istehsal mərhələləri Şiraz Electronics Industries-də həyata keçirilib. Bu radarın maksimal uçuş məsafəsi 450 km, maksimum üçüş tavanı 130 km, ballistik hədəflər üçün maksimum uçuş məsafəsi 1200 km-dir və eyni anda 300 hədəfi aşkar edə və həmçinin eyni anda 100 hədəfi izləmək qabiliyyətinə malikdir.

Həmçinin bu sistemin, atışları idarə edən radarı Şiraz Electronics Industries-ə məxsusdur. Bu radar aşağı tutulma ehtimalı (LPI) ilə aktiv elektron skan edilmiş massiv (AESA) növündəndir. Bu sistemin maksimum aşkarlama məsafəsi 320 km, aşkarlama tavanı 65 km, maksimum mənzili 260 km və eyni vaxtda 300 hədəfi aşkar və eyni vaxtda 60 hədəfi təqib etmək və eyni vaxtda 6 hədəflə vurşmaq və eyni vaxtda iki raketi bir hədəfə yönəltmək qabiliyyətinə malikdir.

Bu sistemə Hafez çoxməqsədli, mərhələli massiv radarı, həmçinin kəşfiyyat (TWS) zamanı təqib qabiliyyətinə malik aşağı tavanı izləyən radar da daxildir. Onun radiusu 300 km-dir və 100 hədəfi aşkar etmək onun xüsusiyyətlərindən biridir.

Bavər sistemi radarları axtarış və izləmə üçün nişanlanma üçün X dalğa uzunluğundan C diapazonuna qədər müxtəlif dalğa uzunluqlarından istifadə edir.

Bavər-373 sistemindəki digər radar passiv və ya qeyri-aktiv radar hesab edilən Əlim radarıdır. Passiv radarlar elektron müharibəyə müqavimət göstərmək və gizli hədəfləri aşkar etmək məsafəsini artırmaq üçün istifadə olunur. Bu tip sistemlər Link 16, dostu düşməndən aydın etmə dalğaları (IFF) və təyyarə naviqasiya sistemlərindən (GPS) gələn dalğalar kimi təyyarə sistemlərinin 3D dalğalarını passiv şəkildə izləyir. Mövcud passiv sistemlər radarlarda ələ keçirməyə müdaxilə olduqda, düşmən təyyarəsini və ya müdaxilə mənbəyini dəqiq izləmək və ya dəqiq təqib etmək etmək imkanına malikdir, bu da müdaxilənin mənbəyini tapmaqla hücum etmək imkanı verir.

Gizli hava təchizatları uzun dalğalardan daha böyük radar kəsiyinə malikdir, buna görə də passiv radarlar tərəfindən istifadə edilən radio, televiziya və mobil telefon dalğaları gizli hava təchizatları aşkar etmək üçün faydalıdır. Passiv radarlar belə dalğaları emal edir ki, bu da çox mürəkkəb işdir və məlumatların işlənməsinin ən azı 6 mərhələsini tələb edir və nəticədə düşmən hava təchizatlarının məkanını müəyyən edir.

Qeyd edək ki, passiv radarlar gizli obyekt tərəfindən ötürücüdən başqa istiqamətə yönəldilmiş dalğaları qəbul edərək fəaliyyət göstərən multistatik radarlar növüdür. Bu metoddan istifadənin üstünlükləri aşağı radar kəsikli hədəfləri və aşağı sürət və hündürlükdə uçan hədəfləri aşkar etmək üçün qeyri-adi qabiliyyətidir. Həmçinin, bu tip radarlarda dalğa emissiya mənbəyi olmadığı üçün passiv radarlar aşkar edilmir və onlar üçün müdafiə yatırma əməliyyatlarının aparılması imkanı yoxdur. Bu səbəbdən də bu tip radarları düşmən yaxınlığında yerləşdirmək mümkündür.

Qeyd olunan məlumatlara görə, hər cür gizli hava hədəflərini və hətta uçuş hündürlüyü 20 metrdən az olan qanadlı raketləri aşkar etmək üçün 250 ilə 300 km radiusa malik olan passiv Əlim radarı İranlı mütəxəssislərin radar, kompüter və informasiya istehsalı və emalı sahəsində yüksək bacarığını göstərir. Buna görə də Əlim radarı İranın müdafiə qüvvələrinin xidmətində çox dəyərli radar hesab olunur.

Saiqə elektron müharibə sistemi, X və Ku diapazonlarında aktiv olan köməkçi sistemdir ki, bu da hava radarları (AWACS) kimi xüsusi hədəfləri aşkar etmək, hava radarının yaydığı dalğaları təsnif etmək, atışa nəzarəti və istifadə olunan yerdən qanadlı raketləri və bütün növ hava təchizatları izləmə radarlarını pozmaq üçün istifadə olunur. Bu sistem düşmənin hava radarları ilə üzləşmək imkanlarını effektiv şəkildə artırır. Həmçinin, bu sistem düşmən hava təchizatları üçün naviqasiyanı pozmaqla yanaşı, qanadlı raketlərlə mübarizə imkanını da təmin edir.

Bavər sistemində istifadə olunan taktiki maşınlar iki növdür: Zəfər və Zül-Cənah. Lakin görünür, zaman keçdikcə Zül-Cənah taktiki maşınının Bavər-373 sistemində istifadəsi tərk edilir.

Zəfər-8824 ağır taktiki avtomobil 8×8 tərkiblidir; Yəni onun 4 hərəkətli oxu var və maksimum yükgötürmə qabiliyyəti 24 tondur. Bu yük maşınının şassisi MAZ-537 yük maşınından götürülüb. “Zəfər” yük maşını axtarış və izləmə radarının, həmçinin “Bavər-373” sisteminin əsas radarının daşıyıcısıdır. Həmçinin, Bavər-373 sisteminin yeni sınaqlarında iki buraxılış qurğusunun daşıyıcısı kimi istifadə olunub.

Zül-Cənah ağır taktiki avtomobil 10×10 ölçülü ağır texnikadır. Zəfər avtomobili kimi bu avtomobil də Maz-537 şassisindən istifadə edir. Onun maksimum yükgötürmə qabiliyyəti açıqlanmayıb, lakin şassi dəyişikliyi və ox əlavə edildiyi üçün o, Zəfərdən daha çox yük daşıya bilməlidir. Əhəmiyyətli məqam Zül-Cənahın son oxunun idarə oluna bilməsidir ki, bu da çətin şəraitdə daha yaxşı manevr etmək imkanını təmin edir. Zül-Cənah Səyyad-4 buraxılış qurğusunu daşımaq üçün istifadə olunur. Bu məhsul mürəkkəbliyinə görə Zəfərdən baha olmalıdır.

Səyyad-4 buraxılış qurğusu Bavər-373 sisteminin başqa bir komponentidir. Bu buraxılış qurğusu, yuvarlaq boruları olan rus modellərindən fərqli olaraq, Patriot sisteminin işə salma qurğularına bənzər şəkildə hazırlanmışdır. Hər bir Zül-Cənah maşını dörd Səyyad-4 buraxılış qurğusunu daşıya bilər.

Bavər-373 bir neçə növ raketdən istifadə edə bilir. Bu qabiliyyət Bavər-373-ə S-400 sistemi kimi müxtəlif döyüşlərin hündürlüyünü və məsafəsini əhatə etməyə imkan verir. Buna baxmayaraq, indiyə qədər yalnız “Səyyad-4” raketi rəsmi olaraq Bavər-373 sistemində istifadə üçün təqdim edilib, lakin Səyyad 2 və 3 kimi Səyyad ailəsi raketlərinin istifadəsi də böyük ehtimalla mümkündür. Bu ailənin digər üzvləri ilə müqayisədə Səyyad-4-ün fərqli atış üsulunu nəzərə alsaq, çox güman ki, bu raket Təlaş sisteminin buraxılış qurğusundan və ya Sevvome Xordad buraxılış qurğusundan (Eko yük maşını) raket kimi istifadə olunacaq.

“Səyyad-4” raketi S-300 sistemindəki 48N6E2 raketi kimi 200 km mənzilə və 27 km hündürlüyə malikdir. “Səyyad-4” raketi raketin sonundakı idarəetmə hissəsində stabilləşdirici qanadlardan və itələmə vektoruna nəzarət sistemindən eyni vaxtda istifadə edir ki, bu da raketin manevr qabiliyyətini xeyli artırıb. Bu dəyişikliklərin olması Səyyad-4 raketini anti-ballistik xüsusiyyətlərə malik S-400 sistemindəki 48N6DM raketinə bənzədib. Səyyad-4 raketi ilə 48N6DM raketi arasındakı əsas fərq itələmə vektorunun dəyişdirilməsi sisteminin qanadlarındadır. Səyyad-4-də bu qanadlar gövdədən çıxır və bu, raketin işlənmiş qazlarında daha çox dəyişikliyə səbəb olur və nəticədə raketin tez dönməsi üçün daha kəskin bucaq yaradır. Belə yüksək dövriyyə gücünün olması raketin yüksək G təzyiqinə dözümlülüyünə malik olduğunu göstərir. Raket hündürlüyə qalxaraq nazik atmosferə daxil olduqda, sonunda idarəetmə qanadları öz effektivliyini itirir və bu məsələ itələmə vektorunun idarəetmə sistemindən istifadənin başqa bir səbəbidir.

Səyyad-4 raketi saniyədə 4800 metrə qədər olan hədəfləri vura bilir. Bu arada 48N6E2 raketi 2800 km-ə qədər sürətlə hədəfləri vurmaq qabiliyyətinə malikdir. Maraqlıdır ki, Anti-2500 anti-ballistik sistemli raket saniyədə 4500 metrə qədər hədəfləri vurmaq qabiliyyətinə malikdir.

Rəqəmlərin bizə göstərdiyi kimi, Səyyad-4 raketi anti-ballistika baxımından S-300 və Anti-2500 sistemlərindən üstündür və S-400 sistemində 48N6DM raketinə çatıb. O, həmçinin qırıcılar və qanadlı raketlər kimi hədəfləri vurmaq qabiliyyətinə malikdir. 250 km-ə qədər mənzili olan Səyyad-4B adlı daha bir “Səyyad-4” raket nümunəsi təqdim edilib. Son sınaqlarda Səyyad-4B raketi 304 kilometr mənzildəki hədəfləri vurmağı bacarıb.

Bavər sistemi S-300-dən modifikasiya edildiyinə görə, Səyyad-4 raketinin istiqamətləndirmə üsulu da S-300 sisteminə bənzəməlidir. İdarə etmə üsulu “Track-via-missile” dır. Bu istiqamətləndirmə metodunda raket yarı aktiv radar (SARH) və radio komanda rəhbərliyinin xüsusiyyətlərini birləşdirir. Bu üsul digər üsullarla müqayisədə hədəfi, xüsusən də uzaq məsafədən vurmaqda daha dəqiqdir. Bu raket MIM-104 Patriot da daxil olmaqla bir sıra uzun mənzilli yer-hava raketlərində (SAM) istifadə olunur.

İran Ordusunun Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri komandanının bir neçə ay bundan öncə verdiyi müsahibəsində 300 km-lik sınaqdan bəhs edilib:

“Bavər-373 sistemi bu sınaqda 450 km-də hədəfi aşkar etdi. Hədəf aşkar edildikdə, 400 km məsafədə ilkin kilidləmə və 360 km məsafədə davamlı kilidləmə aparılır, bundan sonra atəş açılır və 5 dəqiqə ərzində ona dəyir. Bu sınaqda biz kiçik bir kəsik sahəsi olan bir İHA seçdik və bununla da demək istədik ki, bu sistem çox kiçik bir kəsik sahəsinə malik ən kiçik hədəfi müəyyən edib məhv edə bilir və onu 304 km məsafədə, bir anda məhv edə bildik. Ordunun Müdafiə və Hava Hücumundan Müdafiə Nazirliyinin birgə səyi ilə istehsal edilən hədəf İHA, bu sınaqda 43.000 fut (13.716 km) yüksəkliyə çatdı və Bavər-373 sistemi ilə vuruldu. Başqa ölkələr bu gücə malik sistem istehsal etmək istəyirlərsə, bəzən 20 ilə qədər vaxt tələb olunur, lakin biz bu sistemi 300 kilometrdən çox məsafəyə çatana qədər zamanla təkmilləşdirə bildik; Bu atışdan dərhal sonra həmçinin biz ballistik sınaq keçirdik. Təbii ki, əgər bu sınaqda çox ehtiyatlı və diqqətcil olmasaydıq, elə hədəfi 320 kilometrdə də məhv edə bilərdik”.

Ordunun Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələrinin o zamankı komandirinin qeyd etdiyi hallar göstərir ki, Bavər-373-də aparılan təkmilləşdirmə təkcə “Səyyad-4” raketi ilə məhdudlaşmayıb, həm də kompleks müdafiə əməliyyatları və ballistik raketlərin ovlanması üçün bütün alt sistemlər təkmilləşdirilib və həmçinin Səyyad-4B raketinin sürəti də artırılıb.

Belə görünür ki, bu sistemin ehtiyac duyacağı növbəti təkmilləşdirmə hədəfi birbaşa zərbə ilə məhv edən raketlərin yaradılmasıdır. Bu raketlər nüvə başlıqlarını atmosferdən kənarda hədəfə almaq üçün əlverişlidir, çünki hədəfi dəqiq zərbə ilə məhv edir və böyük döyüş başlığına ehtiyac duymur və kiçik və çevik raket düzəldərək atmosferdən kənarda daha yüksək hündürlüyə çata bilir. Həmçinin, bu raketlərə daha təkmil və dəqiq detektorlar lazımdır.

Bavər-373 Uzun Mənzilli Hava Hücumundan Müdafiə Sisteminin texniki xüsusiyyətləri:
Mənzili: + 300 Km
Raketlərin Sayı: 4 Raket
Raketlərin Növü: Səyyad-4 və Səyyad-4B
Radarları:
– 450 Km Radiusu əhatə edən aktiv fazalı “Merac-4” radarı
– Aktiv elektron skan və yanğına nəzarət edən “Sa Shiraz” radarı
– Çoxməqsədli və massiv olan “Hafez” radarı
– Passiv “Əlim” radarı
Daşıyıcı vasitəsi: Zəfər və ya Zül-Cənah taktiki avtomobil
İstifadəyə verilmə tarixi: 22 avqust 2019-cu il
Tutma qabiliyyəti: qırıcı, vertolyot, dron, qanadlı raket, ballistik raket
İstehsal: İran

Səyyad-4 raketinin texniki xüsusiyyətləri:
Mənzili: + 200 km
Sürəti: naməlum
Münaqişə edə biləcək hündürlüyü: 27 km
Diametri: 515 mm
Uzunluğu: 7,5 metr
Döyüş başlığının çəkisi: 180 kq

Səyyad-4B raketinin texniki xüsusiyyətləri:
Mənzili: + 300 km
Sürəti: 6.1 Max
Münaqişə edə biləcək hündürlüyü: 32 km
Diametri: 515 mm
Uzunluğu: ~ 8 metr
Döyüş başlığının çəkisi: naməlum

Bavər-373 Uzun Mənzilli Hava Hücumundan Müdafiə Sisteminin ingilis, rus, ərəb, fars və kürd dillərində posterləri: