İranın radardan yayınan dronları niyə təhlükəlidir və Ukrayna niyə yaxın gələcəkdə xoşagəlməz xəbərlər gözləməlidir?

Ukraynanın müharibədə irəliləyişinin davam etməsinə baxmayaraq, ABŞ kəşfiyyatı Rusiya ordusunun İran İslam Respublikasından dronlar almaqla öz mövqelərini möhkəmləndirməyə çalışdığını bildirib. İran BMT-də Rusiyanın Ukraynadakı hərbi əməliyyatlarını pisləməkdən imtina edib və bu iki ölkənin 2010-cu ildən sıx hərbi əməkdaşlıq tarixi var və Rusiya qüvvələri Suriyada hərbi əməliyyatlarda İran qüvvələrinə qoşulub. Çin Rusiya və Ukraynaya silah satmaqdan imtina etsə də, İran və Şimali Koreya Qərbin güc dairəsindən kənarda güclü müdafiə sektoruna malik olan və Rusiyanın hərbi əməliyyatlarında onu silah və sursatla təmin etməklə mühüm rol oynaya bilən yeganə ölkələrdir.

Rusiyanın müdafiə sektoru İrandan daha inkişaf etmiş olsa da, İran dronları hələ də İranın ən böyük gücü və Rusiya ordusunun diqqətdən kənarda qalan tərəflərindən biridir. İranın pilotsuz təyyarələri Suriya və İraqda çoxsaylı döyüşlərdə istifadə olunub və İran qüvvələri sadəcə olaraq Şahid 129 (Amerikan Predator və Çinin Wing Loog II kimi) kimi radardan yayınmayan və adi dronlardan istifadə etməklə minlərlə missiya yerinə yetirib. Rusiyanın bahalı qırıcılardan asılılığı və hücumların dəqiqliyi baxımından dronlar sahəsində kifayət qədər gücün olmaması sübut edir ki, inkişaf etmiş imkanlara malik ucuz dronlara çıxış Rusiyanın hava kampaniyasının gücünü ikiqat artıra bilər.

İran döyüş meydanında effektiv radardan yayınan dronların yaradılması sahəsində hər hansı digər ölkədən daha çox təcrübəyə malikdir və nəzərə alsaq ki, yalnız ABŞ və Çin bu cür qabaqcıl vasitələrə malikdir, ona görə də qeyd olunan dronlar kifayət qədər təcrübə və təlim ilə birlikdə Rusiyaya verilərsə, o zaman münaqişənin nəticəsi, xüsusən də Ukrayna döyüş meydanında dəyişəcək. Sovet ittifaqı bütün dünyaya xüsusən öz müttəfiq ölkələrində (1950-ci illərdə Çindən, 1980-ci illərdə Liviyaya qədər) qabaqcıl döyüş texnikalarını quraşdırmaq üçün qüvvələr göndərdiyi kimi, İran qüvvələrinin öz dronlarının qəlizliyinə görə əməliyyatlara cəlb olunma ehtimalı heç də istisna olunmur.

2010-cu illərin əvvəlindən İran dronlarının əhəmiyyətli inkişafının bir hissəsi, İranın CIA Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin Lockheed Martin RQ-170 Sentinel radardan yayınan dronuna İranın hava məkanında uğurlu kiberhücumdan sonra baş verib. Həmin vaxt sözügedən dron tam sağlam şəkildə yerə endirilib və tərs mühəndislikdən sonra bir sıra radarlardan yayınan dronların istehsalı üçün əsas kimi istifadə edilib. Demək olar ki, RQ-170 o dövrdə dünyanın ən məxfi və radardan yayınan hərbi dronlarından biri idi. Təbii ki, İran mənbələri RQ-170 əsasında yerli məhsulların Amerika modelindən daha yaxşı performans göstərdiyini iddia edir. Saiqə və Şahid-171 dronları da RQ-170 əsasında hazırlanıb. 2018-ci ilin fevral ayında İsrailin hava məkanına sızaraq Saiqə dronu ən güclü hava hücumundan müdafiə sistemlərindən belə yan keçməyi bacarıb. Sözügedən dron Amerika və İsrail Patriot sistemlərindən yayına bildi, lakin zenit atəşi nəticəsində yaxın döyüşdə (görünməz imkanların heç bir faydası olmadığı yerlərdə) vuruldu. Bu hadisə ilə bağlı İsrailin Mossad təşkilatının keçmiş rəhbəri Danni Yatom əməliyyatın çox mürəkkəb olduğunu bildirmişdir. O əlavə etmişdir ki, sözügedən dron İranda qəzaya uğrayan eyni Amerika dronunun dəqiq nümunəsidir. Əgər dron İsrailin daxilində partlasaydı, onun İran tərəfindən istehsal olunub-olunmadığını deyə bilməyəcəydik.

2020-ci ilin oktyabrında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İrana qarşı silah ticarəti qadağasını ləğv edəndən bəri, İran əksər silah növlərini qanuni olaraq ixrac edir, lakin İrandan hərbi silahların alınması nəticəsində Rusiyanın müdafiə sektorunun etibarı da azalacaq; bu, şübhəsiz ki, Moskva hakimiyyətini düşünməyə vadar edəcək. Rusiya dronlarının inkişafına dəstək üçün İran texnologiyasının transferi 2009-cu ildə dronların istehsalı üzrə müqavilənin imzalanmasından sonra Rusiya ilə İsrail arasında əməkdaşlığa çox bənzəyir. Qırıcılardan tutmuş zirehli texnikalara qədər texnika sahəsində bir neçə onilliklər boyu İran İslam Respublikasının qüvvələri gerilikdən əziyyət çəkirdilər. Lakin İran hazırda Rusiyanı hərbi texnika ilə təchiz etməklə yeni təchizatların istehsalının xərclərini xeyli azalda bildi.

S400 hava hücumundan müdafiə sistemi, Su350M və ya Su35 qırıcıları və Bastion sahil müdafiə sistemi uzun müddətdir ki, İranı maraqlandıran variantlar olaraq bildirilir. İranın yeni radarlardan yayınan dronları, xüsusilə Şahid 181 və Şahid 191, Ukrayna müdafiə qüvvələri üçün problem yaradır. Bu günə qədər İran yeganə ölkədir ki, radarlardan yayınan dronları döyüş meydanında sınaqdan keçirib və onun bilik və texnologiyalarına çıxış Ukraynada müharibənin gedişatını tamamilə dəyişdirə və Rusiyanın düşmənlərinə qarşı mövqeyini gücləndirə bilər. Bu texnologiyanın Rusiyaya ötürülməsi İranın dron proqramlarının vəziyyətini yaxşılaşdıra və xarici ölkələrin onları almağa marağını ikiqat artıra bilər.

Militarywatchmagazine saytında yerləşdirilən məlumatlara istinadən