Qarabağ; Artsax separatçılarının Rusiya sülhməramlılarına hücumun kölgəsi altında təslim olması arzusu

Qarabağda bir günlük müharibəni və Qarabağ bölgəsi ermənilərinin Azərbaycan hökumət rəsmiləri ilə danışıqlarını yenidən nəzərdən keçirmək

Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində və sülhməramlı qüvvələrin nəzarətində olan ərazilərdə apardığı hərbi əməliyyatlar Bakının istədiyi nəticəni verməyib. Hərbi əməliyyatın başlaması ilə hər şey yaxşı gedirdi, lakin atəşkəsin qəbul edilməsinin siyasiləşməsi və ondan sonra baş verən hadisələrlə hərbi əməliyyat Rusiya sülhməramlılarına hücum və uğursuz danışıqların kölgəsində qaldı.

Şübhəli partlayış

Azərbaycan Respublikası sentyabrın 18-də səhər saat 4-də Xocavənddə ölkənin silahlı qüvvələrinə məxsus yük maşınının minaya düşməsi və 6 nəfərin həlak olması barədə məlumat yayıb. Sərnişinlərdən ikisi Daxili İşlər Nazirliyinin əməkdaşı, digər dördü isə mülki şəxs olub. Təhlükəsizlik Təşkilatı bu hadisəni sui-qəsd əməliyyatı adlandırıb.

Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində apardığı iki günlük əməliyyatdan sonra məlum oldu ki, bu yük maşınında yeddi sərnişin olub, onların hamısı polis komandoları olub və öldürülüb. “Azəri Sputnik” xəbər verir ki, Azərbaycan qüvvələrinin yük maşını Əhməd Bəyli Füzuli kəndi yaxınlığında minaya düşüb.

Hərbi əməliyyatların başlanması

Çərşənbə axşamı havanın açıldığı bir vaxtda Azərbaycan Qarabağ bölgəsi erməni separatçı hökumətinin Artsax Ordusu kimi tanınan milis qüvvələrinə qarşı antiterror əməliyyatına başladığını elan edib. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi bildirdi: “Bu əməliyyat Ermənistan ordusunun yerdə qalan qüvvələrinin çıxarılması, erməni separatçı hökumətinin silahlı birləşmələrinin tərksilah edilməsi, separatçı hökumətin fəaliyyətinin dayandırılması, Qarabağ bölgəsi ermənilərinin Azərbaycan Respublikasına reinteqrasiyası və Birinci Qarabağ Müharibəsi qaçqınlarının öz evlərinə qaytarılması məqsədi ilə həyata keçirildiyini açıqlayıb”.

Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi də açıqlamasında əlavə edib ki, Rusiya hökuməti əməliyyatdan bir neçə gün əvvəl xəbər tutub. Rusiya Federasiyası Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycanın daxili məsələsi olduğunu açıqlayıb və bu əməliyyatla bağlı hər hansı məlumatı təkzib edib.

Çərşənbə axşamı, 19 sentyabrda qarşıdurma zamanı Azərbaycan silahlı qüvvələri hərbi mövqeləri, şəhər və kənd yaşayış məntəqələrini atəşə tutmağa və bombardman etməyə başlayıb. Zenit sistemləri, artilleriya mövqeləri, səngərlər, binalar və yollar raket artilleriya atəşi, dronlar və qırıcı təyyarələr ilə hədəfə alınıb.

Xankəndinin atəşə tutulmasına cavab olaraq ermənilər Azərbaycanın nəzarətində olan Şuşanı atəşə tutdular.

Münaqişənin ilk saatlarında təmas xəttinə yaxın olan Naxçıvanik, Xaramurt, Xanapat, Seranaxipur, Maçkalaşan və Çenkatax kəndləri boşaldılıb.

Ermənilərin nəzarəti altında olan Əsgəran tərəfdən 2000-ə yaxın insan Xocalı hava limanındakı Rusiya hərbi bazasına sığınıb. Azərbaycan silahlı qüvvələri də Xocalı aeroportunun ətrafını atəşə tutub. Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin komandanlığı bunu təsdiqləyib və əlavə edib ki, ilk gündə dördü uşaq olmaqla yeddi yaralı mülki şəxsə tibbi yardım göstərilib.

Xankəndi Şəhər Xəstəxanası yaralı uşaqların şəkillərini də dərc edib.

50 min əhalisi olan Xankəndi şəhərindən xeyli sayda insan rus hərbçilərinin nəzarəti altında olan bu şəhərin hava limanına, digər bir qrup isə keçmiş sovet dövründə tikilmiş yeraltı sığınacaqlara yollanıb.

Digər xətlərin yaxınlığında yerləşən Əsgəran kəndi dinc əhalinin həlak olduğu və yaralandığı yerlərdən biri olub.

Qarabağdakı əməliyyatların nəticələri

Onlar Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin nəzarəti altında olan Ağdamın şərq cəbhəsindən Əsgərana və Xocalıya, cənub-şərq cəbhəsində isə ermənilərin nəzarəti altında olan Xocavəndə qədər olan ərazidə qabaqcıl əməliyyata başladılar. Ermənistan parlamentinin deputatı Metaske Hakopyan Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Taqavard kəndində soyqırım və hərbi cinayətlər törətdiyini iddia edib. O, bununla bağlı deyib: “Azərbaycan ordusunun qüvvələri kəndi tutandan sonra heç kimə rəhm etməyib. Silahlılar bir neçə mülki vətəndaşı əsir götürərək öldürüb, bəzi uşaqların başını kəsiblər”. (Təbii ki, bu iddia heç vaxt sübuta yetirilməyib və görünən odur ki, doğru deyil)

Qarabağ bölgəsinin şimal-şərqində yerləşən Ağdərədəki iki Heyvalı qızıl və Dəmirli mis mədəni Azərbaycan silahlı qüvvələri tərəfindən ələ keçirilib.

Erməni yazısının tərtib edildiyi dünyanın ən qədim kilsələrindən biri olan Amaras monastırı və ya Müqəddəs Qriqori də Azərbaycan ordusu tərəfindən ələ keçirilib. Bu monastır Xocavənd və Qarabağın cənub-şərqində yerləşir. Martuni şəhərinin meri, milis bölmələrindən birinin komandiri Aznavur Sarian qarşıdurmada həlak olub.

Dağlıq və meşəlik coğrafiyaya malik olan Laçın dəhlizi və rusların nəzarətində olan ərazi ətrafında da qarşıdurma davam edib.

Qarabağ bölgəsinin mərkəzi olan Xankəndi şəhəri ətrafında şiddətli döyüşlər davam edib və hərbi gərginliyin birinci və ikinci günündə Azərbaycan qüvvələri şəhəri ələ keçirməyə cəhd ediblər. Demək olar ki, Azərbaycan silahlı qüvvələri Qarabağ bölgəsində şimal-cənub əlaqəsini kəsib. Ağdərə cənub tərəfdən əlaqəsini itirib.

Pozulmuş atəşkəs

Münaqişənin ikinci günündə müdafiə xəttindəki istehkamların əksəriyyətinin dağılmasından sonra separatçı Artsax hökuməti sülhməramlı qüvvələrin komandanlığı vasitəsilə danışıqların aparılmasını tələb etdi və atəşkəs Azərbaycanın üç müddəasının qəbulu ilə 20 sentyabr çərşənbə günü yerli vaxtla saat 13:00-da başladı. Qərara alınıb ki, hər iki tərəfin nümayəndələri birbaşa danışıqları cümə axşamı, 21 sentyabr tarixində Azərbaycanın Ağcəbədi rayonunda aparsınlar.

Azərbaycanın iddia etdiyi atəşkəs yalnız irəliləyişlərin dayanmasına səbəb oldu və Azərbaycan hökumətinin silahlı qüvvələri Ermənistan ordusunun və silahlı birləşmələrinin mövqelərini atəşə tutmaqda davam etdi.

Hər iki tərəfin itkiləri

Hər iki tərəfin itkiləri onların dediklərindən çoxdur. Azərbaycanın Meydan TV mediası bu ölkənin hərbi itkiləri ilə bağlı həlak olan 80 nəfərin siyahısını dərc edib. Erməni silahlılarının itkiləri 32 deyil, 150-dən çox insan olub.

Rusiya sülhməramlılarına hücum, Əliyevin üzr istəməsi

Rusiya Müdafiə Nazirliyi sentyabrın 20-i çərşənbə günü yerli vaxtla saat 20:00-da Qarabağ bölgəsinin cənubunda Rusiya Federasiyası sülhməramlı qüvvələrinin avtomobilinə atəş açıldığını, hərbi itkilərin olduğunu açıqlayıb. Azərbaycan mediası Ermənistan ordusunu və silahlı birləşmələrini atəş açmaqda ittiham edib. APA-nın məlumatına görə, sülhməramlı qüvvələrin yük maşını Ağdərənin Canıyataq kəndi ətrafındakı müşahidə məntəqəsindən və Dəmirli qızıl mədəninin yaxınlığından bazaya qayıdırmış. Rusiya və Azərbaycan tədqiqat qrupları bu məsələni araşdırıb. Nəhayət, məlum oldu ki, Azərbaycan silahlı qüvvələri sülhməramlılarına atəş açıb, nəticədə iki komandir müavini və üç rusiyalı sülhməramlı həlak olub. Meydan TV mediası Azərbaycan hökumətinin atışma ilə bağlı məsuliyyəti öz üzərinə götürdüyünü bildirib: “Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev rus əsgərlərinin ölümünə görə Rusiya Federasiyasının prezidenti Vladimir Putindən telefonla üzr istəyib və cavabdehlərlə ciddi şəkildə məşğul olacağına söz verib”.

Dəqiq nəticəsi olmayan danışıqlar

Qondarma Artsax hökuməti kimi tanınan erməni separatçılarının nümayəndələri cümə axşamı səhər sülhməramlılar komandirinin müşayiəti ilə Ağcəbədi rayonuna gediblər. Bu danışıqlar Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin atəşə tutulmasının ağır kölgəsi altında aparılıb və danışıqların nəticəsi səmərəli olub. Danışıqlar yerli vaxtla saat 13:00-a qədər aparılıb. İlham Əliyevin Qarabağ bölgəsi üzrə xüsusi nümayəndəsi Ramin Məmmədov, onun nümayəndəsi Bəşir Hacı və Azərbaycan nümayəndə heyətinin xüsusi əməliyyatlar üzrə zabiti İlkin Sultanov, separatçı hökumətin (Artsax) nümayəndəsi Sergey Matrosyan və qondarma Artsax parlamentinin xarici əlaqələr komitəsinin üzvü David Malkumyanla bağlı qapılar arxasında danışıblar.

Hakimiyyətyönlü mediaların separatçıların könüllü təslim olmasının sevinci çox çəkmədi və danışıqlar birmənalı olaraq nəticə olmadan başa çatdı. Jurnalistlərə görüşün mətbuatda işıqlandırılması qadağan edildi. Sergey Martosyan bu barədə erməni mətbuatına dedi: “Ümumi razılıq yoxdur və detallar müzakirə olunmalıdır. Ramin Məmmədov həmçinin deyib: “Ermənilərlə (Qarabağ bölgəsindəki) danışıqlar sülh sazişinin bağlanmasına və münaqişəyə son qoyulmasına səbəb ola bilər”.

Azərbaycanın Yevlax rayonunda aparılan danışıqlarla eyni vaxtda Qarabağ bölgəsində münaqişələr davam etdi və Azərbaycan ordusu Xankəndiyə daxil olmağa cəhd etdi.

Siyasət aləmində nələr baş verir?

Göründüyü kimi, ikinci Qarabağ müharibəsinin bitməsi hadisəsi yenidən təkrarlana bilər. 2020-ci ilin noyabrında Azərbaycan ordusu Naxçıvan sərhədi yaxınlığında Ermənistan ərazisində Rusiya helikopterini vurub. Bu hadisədən sonra Azərbaycan hökuməti Ermənistanla sülh müqaviləsi bağlamağa və sülhməramlı qüvvələrin Qarabağa daxil olmasını qəbul etməyə məcbur oldu. Bu dəfə də Azərbaycan sülhməramlılarına atəş açıb. Bu, ruslara Azərbaycana qarşı əks tədbirlər görməyə icazə verə və Azərbaycan hökumətini rusların şərtlərini qəbul etməyə məcbur edə bilər.

Demək olar ki, separatçı hakimiyyətin Azərbaycanın Yevlax danışıqları ilə bağlı şərtlərini qəbul etməsi strukturu canlandırmaq üçün vaxt və fürsət alır. İndi isə Azərbaycan hökuməti sülhməramlılara hücum etdikdən sonra Moskva atəşkəs razılaşmasını pozmaqda ittiham olunur. Müharibə cinayətləri və mülki erməni soyqırımı ittihamları sübuta yetirilərsə, İlham Əliyevin işi daha da çətinləşəcək.

Həmçinin Azərbaycan silahlı qüvvələrinin hücumu ermənilərin bu ölkəyə inteqrasiya prosesini çətinləşdirir. İndi onları qəbul etməyən Azərbaycan cəmiyyəti ilə inteqrasiyanın üç variantı, köçkünlük və Ermənistana qaçmaq və ya Rusiya Federasiyasının vətəndaşlığını qəbul edib referendumda iştirak riski qarşısındadırlar.