Sələfi tələbələr; İdlibdəki təhsil vəziyyətinə bir baxış

İdlib Suriyanın şimal-qərbində, Hələb şəhərindən 60 kilometr aralıda yerləşir və əksəriyyəti ərəblərdən ibarət olmaqla 200 mindən çox əhalisi var. Bu şəhərdə az sayda Suriya türkləri və kürdləri də yaşayır. 2011-ci ildə Suriya böhranı başlayandan bəri İdlib Bəşər Əsəd hökumətinə qarşı ən gərgin etiraz aksiyalarından biri olub. 2012-ci ildə böhranın güclənməsi və xarici qərb agentlərinin Suriya xalqının və suverenliyinin ayrılmasının artmasına cəlb olunması ilə bu əyalət və İdlib şəhəri praktiki olaraq şəhər döyüş meydanına çevrildi. Ordu qüvvələri, Əl-Qaidə, İŞİD və Cəbhət Ən-Nusra arasında üç il davam edən müharibə və qarşıdurma zamanı nəhayət, 2015-ci ildə “Cəbhət Ən-Nusra” və “Əhrar Əş-Şam” qüvvələrindən ibarət “Ceyş Əl-Fəth” koalisiyası kimi tanınan qüvvələr “Əbu Məhəmməd Əl-Colani”nin başçılığı ilə bu şəhəri tutdular və o vaxtdan da işğal edirlər.

İllər əvvəl Suriyada “Əl-Qaidə” bayrağı altında fəaliyyətə başlayan sələfi qüvvələr hərbi münaqişələr səngidikdən sonra əyalətin şimal bölgələrində və Türkiyə ilə həmsərhəd olan ələ keçirilən şəhərlərin idarəçiliyinə üz tutdular və Əl-Colani İdlibdə mövcud olan sələfi qruplarının birləşdirilməsi ilə yaradılan “Təhrir Əş-Şam” təşkilatının liderliyini ələ gətirdi. Colani hökuməti və onun Suriya Qurtuluş Hökumətində (Hukumə Əl-İnqaz Əl-Suriya) İdliblə bağlı təşkilatı sələfi yanaşmasına malikdir, bəzilərinə görə, o, əslində təkfirçilik və terror ideyalarını təbliğ edir. Təhsil və mədəniyyət sistemi bu ideyaları təbliğ edən sahələrdən biridir. İdlibdə dini məktəblərin təsiri eyni vaxtdan Təhrir Əş-Şamın nəzarəti altında sələfi və fundamentalist kurikulumlarla təbliğ edildi.

Xaotik iqtisadi və rifah vəziyyəti Suriyada geniş yayılıb, lakin İdlibdə və digər işğal olunmuş ərazilərdə bu vəziyyət çox, çox daha pisdir. Bu səbəbdən zaman-zaman bir çox dövlət məktəbinin müəllimləri etiraz olaraq işdən çıxır və bu bölgələrdə suriyalı uşaqların təhsil vəziyyəti tamamilə pozulur. Uzunmüddətli perspektivdə bu problem suriyalı uşaqların savadlılıq vəziyyətinə düzəlməz zərər vuracaq və hətta İdlibdə sosial böhranların yayılmasına səbəb olacaq. Odur ki, iqtisadi tənəzzül və müəllimlərin əmək haqqının olmamasına davamlı etirazları işğal olunmuş ərazilərdə təhsil sisteminin mühüm problemlərindən biridir.

Növbəti problem İdlib məktəblərinin təhsil məzmunu və bütün Suriya üçün bu məktəblərin məzunlarından yarana biləcək böhranlarla bağlıdır. Təhrir Əş-Şam İdlibdəki dini məktəblərə nəzarət edir və onlarda öz ideologiyasını təbliğ edir. Dərsliklər bu qrupun nəzarəti altında çap olunur və müəllimlər tərəfindən verilən tədris məzmunu da bu təşkilat tərəfindən təsdiq edilməli və nəzarət edilməlidir. Bu məktəblərdə oxuyanların əksəriyyətini Təhrir Əş-Şam üzvlərinin övladları və valideynlərini müharibədə itirmiş və evsiz qalan uşaqlar təşkil edir. Təhrir Əş-Şam öz inanclarını təbliğ etmək üçün “Dar Əl-Vəhy Əl-Şərif” və “Qulub Əs-Sağira Təhsil Mərkəzi” kimi məktəblər yaradıb.

2017-ci ilin sonlarında İdlibdə açılan “Dar Əl-Vəhy Əl-Şərif” bu bölgədən çoxlu sayda tələbə cəlb etməyə çalışır və Təhrir Əş-Şam ideyalarını daşıyan ideoloji nəslin yetişdirilməsi üçün cəlbedici stimullar və üstünlüklər təklif edir. İdlib əyalətindəki dövlət məktəblərinin vəziyyətinin pisləşdiyi və maliyyə çatışmazlığının ortasında bu məktəb bir təhsil müəssisəsindən ibarət və bir neçə əlaqəli məktəb vasitəsilə Quran və şəriət elmlərini öyrədən İdlibin ən görkəmli dini məktəblərindən biridir.

Bu təhsil müəssisəsi Qurtuluş Hökumətinin Təhsil Nazirliyinə (Hukumə Əl-İnqaz Əl-Suriya)-ya bağlıdır və onun tədris proqramları Təhrir Əş-Şamla əlaqəli olan din alimləri tərəfindən tənzimlənir. Bu kolleksiya qadın müəllimləri qız məktəblərində dərs demək və işləmək üçün məhdudlaşdıraraq, tələbə və müəllimlər üçün cinsiyyət fərqləri əsasında formalaşdırılıb. Dar Əl-Vəhy Əl-Şərifin 42 Quran məktəbi və bir sıra uşaq bağçaları var və bu məktəblərdə 14 mindən çox oğlan və qız şagird təhsil alır. Bu məktəbdə təhsil almaq, tələbələrdən kiçik bir ödəniş alan dövlət məktəblərindən fərqli olaraq pulsuzdur. Bu məsələ çoxlu uşaqlı ailələr üçün vacibdir və indiki iqtisadi vəziyyətdə onların yaşayış xərclərini idarə etmək çox vacibdir. Bu məktəblərdə şagirdlər üçün hər cür şərait yaradılıb və həmin məktəblərin müəllimləri də hər ayın sonunda maaşlarını gecikdirmədən alırlar. Halbuki dövlət məktəblərində bu vəziyyət yoxdur.

Bu təhsil ocağının xərcləri Təhrir Əş-Şam tərəfindən və sərhəd-keçid rüsumlarından maliyyələşdirilir. Türkiyə ilə “Bab Əl-Havi” sərhəd-keçid məntəqəsi və Təhrir Əş-Şamın nəzarətində olan ərazilərlə Türkiyənin müttəfiqi olan Azad Suriya Ordusunun əraziləri arasındakı keçidlər idxal mallarının transferi üçün təhsil haqqının adı ilə rüsum tətbiq edir. Xərclərin qalan hissəsi də təhsil fəaliyyətinin inkişafı üçün “Zəkat Baş İdarəsi”ndən bu təhsil müəssisəsinə verilir.

“Qulub Əs-Sağira Təhsil Mərkəzi” İdlibdə Təhrir Əş-Şamla əlaqəli başqa bir məktəbdir. Bu təhsil müəssisəsi daha az təsirlə genişləndirilsə də, “Dar Əl-Vəhy Əl-Şərif” proqramına bənzər bir proqrama malikdir, fərqi isə yalnız yetimlərə diqqət yetirməsidir.

Təbii ki, qeyd etmək lazımdır ki, Təhrir Əş-Şamın Quran və dini məktəbləri bir çox ailələr üçün uyğun variant deyil və onlar övladlarını böyük xərclər hesabına özəl məktəblərə göndərirlər. Onlar uşaqlarının özəl məktəblərdə yaxşı təhsil alması üçün pul ödəmək və ya baş verənlərə dözmək arasında seçim etməlidirlər.

Təhrir Əş-Şamın digər fraksiyalara bağlı bir çox müstəqil şəriət qurumlarını bağlayaraq, Qurtuluş Hökumətinin Təhsil Nazirliyində öz agentlərini təyin etməklə onların fəaliyyətini praktiki olaraq işğal olunmuş ərazilərdə qadağan etdiyi bir mühitdə o, əsas təhsil və təlim vəzifələrinin əksəriyyətində iştirak edir. Yeni nəslin yetişdirilməsi üçün sərmayə qoymaq və vaxt sərf etmək Təhrir Əş-Şamın son illərdə təkcə təhsil sahəsində deyil, həm də hərbi sahədə istifadə etdiyi və nəzarətində olan ərazilərdə yaşayan qəbilə və tayfalardan qüvvə toplamaq üçün istifadə etdiyi bir məsələdir.

Qeyd edildiyi kimi, Suriyadakı sələfi ideologiyası, o cümlədən Təhrir Əş-Şamdan dərs alan uşaqlar, yəqin ki, gələcəkdə Suriyanın ictimai-siyasi böhranlarından birinə çevriləcək bir məsələdir. Suriya hökuməti və ordusu tərəfindən İdlib bölgələrinin azad edilməsi baş versə belə, bu məktəblərdə yetişdirilən sələfilərin təhlükəsi 2011 böhranı və İŞİD kimi böhranlara hazırlaşacaq potensial təhlükədir.