Amerika şirkətlərinin və podratçılarının İraq üzərində hökmranlığı

Amerika şirkətlərinin və podratçılarının İraqda mövcudluğu və fəaliyyəti son iki onillikdə xeyli artmışdır. Bu məsələyə amerikalılar üçün İraqdakı təhlükəsizlik şəraiti, siyasi inkişaf və iqtisadi imkanlar kimi amillər təsir edib. Bu şirkətlər tikinti və infrastruktur layihələrinə, neft sənayesinə, rabitə və texnologiyaya, kənd təsərrüfatına, səhiyyəyə, müalicə və sosial xidmətlərə, təhlükəsizlik və müdafiə şirkətlərinə daxil olub. Bəzi iraqlı analitiklər hesab edir ki, İraq Amerika şirkətləri tərəfindən əhatə olunub və bəziləri bu şirkətləri İraqdakı “başqa bir Amerika ordusu” hesab edir. Bu araşdırmada biz ən mühüm Amerika şirkətlərindən bəzilərini və onların İraqdakı fəaliyyətlərini müzakirə edirik.

AEGIS kimi tanınan Aegis Defence Services, Əfqanıstan, BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanında da fəaliyyət göstərən Amerika-İngilis şirkətidir. ABŞ Müdafiə Nazirliyinin İraqla imzaladığı müqavilədə bu şirkət logistika, İraq qüvvələrinin təlimi, mülki və yenidənqurma layihələrində əməkdaşlığa başlayıb.

AEGIS, dövlət və özəl İraq mərkəzlərində təhlükəsizlik dəstəyi və risklərin idarə edilməsi sahəsində fəaliyyət göstərən ən uğurlu Amerika özəl təhlükəsizlik şirkətlərindən biridir. Bu şirkət əsasən Bağdadda fəaliyyət göstərir. Bu şirkət İraqın iqtisadi və kommersiya sahələrinə də daxil olub və 2022-ci ildə ABŞ Dövlət Departamenti bu şirkətlə mühafizə və risklərin idarə edilməsi xidmətləri sahəsində 10 illik müqavilə imzalayıb.

Tetra Tech İraqdakı başqa bir Amerika təhlükəsizlik şirkətidir. Bu şirkət İŞİD-dən azad edilən ərazilərdə geniş fəaliyyət göstərir və logistik fəaliyyət pərdəsi altında mina və partlayıcı tələləri aşkar edib zərərsizləşdirir. Bu şirkət İraqın Daxili İşlər Nazirliyi və NATO ilə əməkdaşlıq edir və ABŞ Dövlət Departamentinin tələbi ilə İraqda fəaliyyət göstərir. ABŞ-a məxsus onlarla təhlükəsizlik şirkəti İraqda mövcuddur və İraq hökumətinin təhlükəsizlik sistemi və onların İraq qüvvələrinə verdiyi təlimlərlə işləyir.

Mühafizə və təhlükəsizlik şirkətlərinin olması ilə yanaşı, Amerikanın iqtisadi və kommersiya şirkətləri də İraqda fəaliyyət göstərir. Ticarət sahəsində fəaliyyət göstərən Amerika şirkətləri İraqla digər ölkələr arasında malların daşınmasının asanlaşdırılmasında mühüm rol oynayır. Onlar dünyanın müxtəlif yerlərindən İraqa məhsulların idxalı ilə yanaşı, İraq mallarının beynəlxalq bazarlara ixracı ilə də məşğuldurlar. Həmçinin investisiya sahəsində Amerika şirkətləri enerji, neft-qaz, texnologiya və istehsal kimi sektorlara sərmayə qoyur.

Son zamanlar İraqa çoxlu sərmayə qoyan Amerika şirkətləri arasında nəqliyyat sistemləri, ofis avtomatlaşdırma və hava idarəetmə sistemləri istehsal edən Honeywell şirkəti də var. Şirkət Bağdadda rəsmi ofis açıb və yaxın bir neçə il ərzində İraqın cənubunda və şimalında digər ofislərini açmağı planlaşdırır.

Exterran və ExxonMobil enerji və neft və qaz sahəsində mühüm Amerika şirkətləridir, onlar bir neçə il İraqın şimal bölgələrində fəaliyyət göstərsələr də, nəticədə İraq layihələri istismar etmədən İraqı tərk etmişlər. General Electric İraqdakı ən böyük Amerika şirkətlərindən biridir.

2023-cü ilin fevralında İraq elektrik enerjisi istehsalı problemlərini həll etmək üçün bu şirkətlə yeni müqavilə imzaladı. Bu müqavilə ilə bağlı İraqın Baş nazirinin ofisi bildirib ki, bu ölkənin Elektrik Nazirliyi xidmət problemlərini həll etmək və elektrik enerjisi istehsalını artırmaq məqsədilə Amerikanın General Electric Energy şirkəti ilə müqavilə imzalayıb və bu müqavilə əsasında bütün enerji istehsalı avadanlıqları, optimallaşdırmanın artırılması və 5 il müddətində yeni elektrik stansiyalarının qurulması bu şirkətin məsuliyyəti olacaq.

Amerika Birləşmiş Ştatlarının Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi və ya qısaca USAİD də İraqda, xüsusən də son illərdə geniş fəaliyyətə başlamışdır. USAID Amerika Birləşmiş Ştatları Beynəlxalq İnkişaf Agentliyini ifadə edir. Bu agentlik dünyanın müxtəlif ölkələrinə xarici yardımların verilməsinə cavabdehdir. Bu qrup kənd təsərrüfatı, səhiyyə, təhsil, iqtisadi inkişaf, ətraf mühit və humanitar yardım kimi müxtəlif sektorlarda fəaliyyət göstərir. Qrupun İraqdakı fəaliyyəti böyük transmilli korporasiyalar, investorlar, yerli biznes və icma təşkilatları, eləcə də səhiyyə və təhsil xidmətləri ilə birbaşa tərəfdaşlıq əsasında təşkil edilir. USAID İraq hökuməti ilə 2,39 milyard dollar dəyərində 400-dən çox investisiya layihəsinin tikinti və yenidənqurma layihələrində əməkdaşlıq edib. Bu qrup İraqda yerli və xarici podratçılarla əməkdaşlıq edərək məktəblər, sağlamlıq mərkəzləri və su təmizləyici qurğuların tikintisində çalışıb. Bu qrup həmçinin İraqın Daxili İşlər Nazirliyi ilə xüsusilə İraqın şimal və qərb bölgələrində təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq edib.

İraqın xarici sərmayədarların mövcudluğuna ehtiyacı və ölkənin elektrik enerjisinə güclü ehtiyacı, qaz və neft-kimya layihələrinin inkişafı nəzərə alınarsa, qarşıdakı illərdə bu şirkətlərin sayının artacağı görünür. Amerika hökuməti də bu şirkətləri İraqa investisiya qoymağa təşviq edir. ABŞ-ın kommersiya məsələləri üzrə xüsusi nümayəndəsi “Dilaver Seyyid” İraqa səfəri zamanı hazırda İraqda 47 Amerika şirkətinin fəaliyyət göstərdiyini, İraqın son on ildəki problemlərini nəzərə alaraq, ABŞ-ın özəl sektorunun bu vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün yaxşı bir qüvvə olduğunu bildirib. O, həmçinin bəyan edib ki, İraq mühiti sərmayə axtaran Amerika şirkətləri və podratçılar üçün əlverişlidir.

Söylənənlərə görə, Amerika şirkətləri və podratçılarının İraqda böyük varlığı var və görünür ki, Amerika hökuməti tərəfindən digər şirkətlərin İraqa investisiya qoymağa təşviqi ilə biz bu şirkətlərin daha çox İraqa daxil olduğunu görəcəyik. İraqda siyasi sabitliyin olmaması və siyasi qruplaşmaların parçalanması və İraq Kürdüstan bölgəsinin ABŞ ilə dərin əlaqələri, İraq hökumətinin ABŞ-la bağlı uyğun strategiya qəbul edə bilməməsinə səbəb olub. Şübhəsiz ki, Amerikanın bu fəaliyyətlərin arxa fonunda olan siyasəti, İraqda İslam müqavimətini və anti-hegemon cərəyanları marjinallaşdırmaq və bu ölkəni Türkiyə kimi sekulyar İslam ölkəsinə çevirməkdir. Bu Amerika şirkətlərinin təhlükəsizlik məsələlərindən tutmuş iqtisadi və sosial fəaliyyətlərə və hətta humanitar yardıma qədər şəbəkələşməsi və nüfuzu, təkcə onların İraqda sabitlik yaratmaq səyləri deyil, həm də İraqın amerikanlaşdırılması və bu ölkədəki Müqavimət Cəbhəsinin siyasi dağılması layihəsinin ardınca olduğu mənasındadır.