İŞİD-in “Virtual Xilafət”i genişləndirmək üçün əsas beş kiber fəaliyyət sahəsi

İŞİD-in bu qruplaşmanın pik qüdrət illərində Suriya və İraqda yaratdığı döyüş meydanına nəzarəti onun media bölmələrini gücləndirsə də, indi demək olar ki, İŞİD-in nəzarəti altında olan bütün əsas ərazilərin dağıdılması ilə bu qruplaşma kiber sahələrdə fəaliyyətlərinə ciddi yanaşmağa məcbur olub. İŞİD təkfirçi terror qruplaşması ümumiyyətlə kiber fəaliyyətlərini beş əsas sahədə inkişaf etdirir:

1- Təbliğat və cəzbetmə: Cihadçı qruplar, xüsusilə də İŞİD, təbliğat materialları, o cümlədən videolar, məqalələr və sosial media postları dərc etmək üçün onlayn platformalardan istifadə etməkdə fəaldırlar. Bu materiallar onların ideologiyasını təbliğ etmək, yeni üzvlər cəlb etmək və zorakılıq hərəkətlərini ruhlandırmaq üçün nəzərdə tutulub. Məsələn, hər cümə axşamı çıxan İŞİD-ə məxsus həftəlik “Nabaa” qəzeti bu sahədə ən son xəbərləri və yenilikləri, eləcə də İslam ölkələrində işə təşkilata üzvlüklə bağlı elanları yayımlayır. Həmçinin, İŞİD-in Telegram, Twitter, Trima və s. vasitəsilə video məhsulları kütləvi şəkildə paylaşılır.

Cihadçı qruplar internetdən öz ideologiyalarını və məqsədlərini təbliğ etmək üçün istifadə edirlər. Bu məzmuna tez-tez onların fəaliyyətini əks etdirən, zəfərlərini ortaya qoyan və məqsədlərinin təhrif olunmuş təsvirini təqdim edən videolar, məqalələr, podkastlar və infoqrafiklər daxildir. Bu məhsullar çox yüksək texniki keyfiyyətə malikdir və onların məzmunu tamaşaçıların emosiyalarını oyatmaq və ekstremal fikirlərini bölüşə biləcək insanları cəlb etmək üçün diqqətlə hazırlanmışdır.

Onlayn platformalar İŞİD-in üzvlük əldə etmə məsələsində mühüm rol oynayır. Onlar potensial canlı qüvvələri müəyyən etmək və işə cəlb etmək üçün sosial media platformalarından, şifrəli mesajlaşma proqramlarından və onlayn forumlardan istifadə edirlər. Onlar insanlarla əlaqə yaratmaq üçün hədəflənmiş və şifrəli mesajlaşma, fərdiləşdirilmiş sorğular və birbaşa ünsiyyət kimi taktikalardan istifadə edə bilərlər. Bu təşkilatlar tez-tez narazılıqlardan, insanın yaşadığı cəmiyyətdən uzaqlaşma hissindən, iqtisadi problemlərdən, siyasi və sosial qeyri-sabitlikdən istifadə edərək ekstremizmə və kamikadze əməliyyatlarına meyilli olan insanları özlərinə cəzb edirlər.

Sələfi təkfirçi təşkilatların onlayn reklamları insanlara təsir etmək üçün müxtəlif psixoloji manipulyasiya üsullarından istifadə edir. Bu mövzuda emosional çağırışlar, Allah yolunda şəhadət, cənnət vədi və kafirlərə qarşı zorakılığın tərənnümü daxildir. Onlar potensial fərdlərin dünyagörüşünü tədricən formalaşdırmaq və onları hərəkətə keçməyə təşviq etmək üçün koqnitiv qərəzlərdən, sosial kimlikdən və mənsub olmaq ehtiyacından istifadə edirlər. İŞİD-in cihadçı təbliğatının məqsədi insanları İslam Dövlətinə (İŞİD) dəstək olaraq zorakılıq hərəkətləri etməyə sövq etməkdir. Bura qrafik təsvirlər, döyüşçülərin şəhadəti və onların vəsiyyətləri, hər hansı bir kamikadze əməliyyatı şəhadət adlandıran və əbədi cənnət mükafatına nail olmaq üçün bir vasitə kimi istifadə edən təhrif olunmuş mesajlar daxil ola bilər. Bu cür materialların onlayn yayımlanması radikallaşma prosesinə töhfə verə bilər və insanları öz ölkələrində hücumlar həyata keçirməyə və ya İŞİD-ə qoşulmaq üçün münaqişə zonalarına getməyə təşviq edə bilər.

2- Sosial şəbəkələrdən istifadə: Cihadçı təşkilatlar sosial media platformalarından mesajlarını yaymaq, daha geniş auditoriyaya çatmaq və həmfikir insanları öz işlərinə cəlb etmək üçün istifadə edirlər. Onlar ünsiyyət və reklam üçün Twitter, Facebook, YouTube və Telegram kimi platformalardan istifadə edirlər. Sosial mediadan istifadə İŞİD-in kiber fəaliyyətinin mühüm aspektidir. İraq, Suriya, Yəmən və Afrika kimi müxtəlif bölgələrdən olan çoxsaylı İŞİD qrupları əhatələrini genişləndirmək və daha geniş auditoriya ilə ünsiyyət qurmaq üçün Twitter, Facebook, YouTube və Telegram kimi məşhur sosial media platformalarından istifadə edir. Mesajlarını, videolarını və digər məzmunlarını paylaşmaq üçün hesablar, səhifələr, qruplar və kanallar yaradırlar. Bu platformalar onlara öz məzmunlarını geniş şəkildə yaymağa və tərəfdarları ilə ünsiyyət qurmağa imkan verir.

Sosial media platformaları İŞİD kimi cihadçı təşkilatlara virtual mövcudluq bəxş edərək, onlara etibarlılıq və görünürlük qazandırıb. Onlar əsas qrupun və ya onların ayrı-ayrı üzvlərinin varlığını və fəaliyyətini əks etdirən kanallar və səhifələr yaradırlar. Onlar çox vaxt təxəllüslərdən istifadə edir və dostları ilə ünsiyyət qura, suallara və şübhələrə cavab verə, reklamlarını təbliğ edə bilirlər.

Sosial media platformaları cihadçı qruplara işə götürmək üçün bir yol verir. Onlar ekstremizmi sevən və faktiki təkfirçi terrorçu qüvvəyə çevrilmək potensialına malik insanları müəyyən etmək və hədəfə almaq üçün müxtəlif texniki vasitələrdən və məlumatların təhlilindən istifadə edirlər. Sosial şəbəkələr platforması təkfirçi terror qruplaşmalarının tərəfdarları və üzvləri arasında şəbəkələrin və ünsiyyətin formalaşmasına şərait yaradıb.

Məsələn, İŞİD Telegram-da insanların bir-biri ilə ünsiyyət qura, məlumat paylaşa və ekstremist ideologiyalarını müzakirə edə biləcəyi bir çox kanal və qruplar yaratmağa nail olub. Bir müddət sonra yeni qruplar və kanallar yaradılır və yeni keçidlər yerləşdirməklə əvvəlkilər silinir. Bu hərəkət dəfələrlə və ardıcıl olaraq baş verir və artıq İŞİD üçün rəsmi və mühüm kanalın olması vacib deyil.

3- Onlayn radikallaşma: Onlayn radikallaşma, insanların onlayn platformalar vasitəsilə təsirləndiyi və radikallaşdığı bir prosesə aiddir. İŞİD ünsürləri onları ekstremist ideologiyaları qəbul etməyə və zorakılıq fəaliyyətinin qızışdırılmasında potensial olaraq iştirak etməyə sövq edir. İnternet insanların radikallaşması üçün əlverişli şərait yaradıb. Fərqli İŞİD qrupları ekstremizmi aşılamaq üçün təkfirçi sələfi liderləri və alimlərinin mesajları və şifrəli media istehsalı da daxil olmaqla müxtəlif onlayn strategiyalardan istifadə edir.

İnternet insanlara İŞİD-in təbliğ etdiyi ekstremist ideologiyalar da daxil olmaqla geniş məlumat və baxışlara asanlıqla çıxış imkanı verir. Sosial şəbəkələr və video paylaşma saytları insanları bu ifrat məzmunlarına məruz qoya bilər. Bu məzmuna zorakılıq və mövcud vəziyyətin dözümsüzlüyünü təbliğ edən reklamlar, çıxışlar, moizələr və hekayələr daxildir. Onlayn radikallaşma çox vaxt ekstremist mesajlara həssas və ya təsir qəbul edə bilən insanları hədəf alır. Buraya özünü kənarda qalmış, ictimai cəhətdən təcrid olunmuş və ya iqtisadi vəziyyətlərinə görə məyus hiss edən insanlar daxil ola bilər. Cihadçı qruplar öz ideologiyaları ilə rol oynamaq, İslamın ön sıralarına aid olmaq və cihad qabiliyyətini gücləndirməklə bu zəifliklərdən istifadə edir və mövcud narazılıqlara və ya ədalətsizliklərə həll yollarını təqdim edirlər.

Keçmişdə İŞİD bu çarəni xilafət torpağına, yəni Suriya və İraqa köçüb öz əsgərləri sırasına qatmaq üçün düşünürdüsə, bu gün bu çarə İŞİD-ə bağlı ünsürlərin öz ölkəsində və şəhərlərində qalması və elan edilməsi ilə virtual beyət edərək, yaşadıqları eyni yerdə İŞİD-ə bağlılıqlarını göstərən adlar və simvollarla terror əməliyyatları həyata keçirməklə bağlıdır. Onlayn radikallaşma məsələnin həssaslığından və şəxsin İŞİD təbliğatına məruz qalmasından asılı olaraq müxtəlif yollarla baş verə bilər. Bu yollara ekstremist məzmunu passiv şəkildə izləmək, onlayn müzakirələrdə iştirak etmək, rəsmi İŞİD qüvvələri ilə şəxsi qarşılıqlı əlaqə və daha ekstremist mövqelərə inanc və münasibətdə tədricən dəyişiklik daxil ola bilər. Zaman keçdikcə fərdlər tamamilə radikallaşa, zorakı ideologiyaları qəbul edə və potensial olaraq terror fəaliyyəti ilə məşğul ola bilərlər.

4- Kiberhücumlar: Təkfirçi Sələfi təşkilatlarının ilkin diqqət mərkəzində fiziki zorakılıq olsa da, kiberhücum halları da bu qruplara aid edilmişdir. Onlar problem yaratmaq və qorxutmaq üçün vebsaytları, sosial media hesablarını və kritik mühüm olan infrastrukturu hədəf alıblar.

Bu kontekstdə İŞİD qruplaşması hökumət saytları, media və özəl təşkilatlar daxil olmaqla internet saytlarını hədəfə alıb. Onlar orijinal sayt məzmununu öz reklam mesajları ilə əvəz etməklə və ya serverləri sıxışdırmaq və vebsaytları əlçatmaz etmək üçün DDoS hücumları həyata keçirməklə vebsaytları sıradan çıxarırlar.

Kiber xilafət kimi tanınan bu qrupun kiber bölməsi proqram dəstəyi ilə yanaşı, hakerlik bölmələri də yaradıb. Fəaliyyətlərinin ilk illərində bu bölmələr əsasən qərb saytlarını sındıraraq məlumatlarını internetdə dərc edirdilər. Bu haker əməliyyatlarının bəziləri xilafət hökumətinin düşmənlərinə qarşı yönəlmişdi.

Onlar hakerlik əməliyyatlarından əldə etdikləri məlumatları (Doxing, şəxsi məlumatların açıqlanması) kimi dərc edirdilər. Məsələn, 2015-ci ilin noyabrında kiberxilafət Justpaste.it saytında 36 ABŞ hərbi qulluqçusunun adlarını, telefon nömrələrini, poçt indekslərini və vəzifə adlarını bir sənəddə yerləşdirmişdir. Kiber xilafət İranın Suriyadakı hərbi mövcudluğunun dayandırılmasını elan etmək üçün İran internet saytlarına da kiberhücum etmişdir. Onlar həmçinin İran İslam Respublikasının bir sıra hərbi qulluqçularının məlumatlarını çıxarıb dərc etmişdilər. Bu qrup tərəfindən İran İslam Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin və Təhsil Nazirliyinin internet saytlarında da məhdud haker hücumları həyata keçirilmişdir.

Bundan əlavə, İŞİD-lə əlaqəli kiberhücumlar insanları həssas məlumatları aşkar etmək və ya zərərli proqram yükləmək üçün aldatmaq naminə sosial mühəndislik üsullarını əhatə edə bilər. Fişinq e-poçtları, mesajları və ya sosial media yazıları alıcıları aldatmaq üçün zərərli linklərə klikləmək, giriş etimadnamələrini təqdim etmək və ya yoluxmuş faylları yükləmək üçün istifadə edilə bilər.

5- Maliyyələşdirmə və rəqəmsal valyuta: Cihadçı qruplar anonim şəkildə vəsait toplamaq və köçürmək üçün Bitcoin kimi kriptovalyutalardan istifadə ediblər. Bu rəqəmsal valyutalar identifikasiya və izləmədən qaçmaq istəyən qruplar üçün cəlbedici ola bilən maliyyə əməliyyatlarını təmin etmək üçün mərkəzləşdirilməmiş və nisbətən anonim vasitə hesab olunur. Maliyyələşdirmə və rəqəmsal valyutadan istifadə cihadçı təşkilatların maliyyə əməliyyatlarının mühüm aspektlərindəndir.

Təkfirçi sələfi qruplaşmalar və xüsusilə də İŞİD-in işə götürmə, təbliğat, təlim və əməliyyatlar da daxil olmaqla həyati fəaliyyətlərini dəstəkləmək üçün əməliyyatlarını davam etdirmək naminə maliyyə resurslarına ehtiyacı var.

Onlar müxtəlif maliyyə mənbələrindən qidalanırlar, o cümlədən:

İanələr: İŞİD-lə maraqları bölüşən şəxslər və hökumətlər ianələr vasitəsilə qrupa dəstək ola bilər. Bu töhfələr dəstək bazası daxilində və ya xarici mənbələrdən ola bilər. Bəzi cihad təşkilatları zorakılıq və bu kimi fəaliyyətlərlə məşğul olurlar, məsələn, yerli müəssisələri qorumaq üçün pul tələb etmək, yanacaq və narkotik qaçaqmalçılığı və s.

Kriptovalyutaların istifadəsi: Bitcoin kimi kriptovalyutalar mərkəzləşdirilməmiş xarakterinə və demək olar ki, anonimliyinə görə müxtəlif İŞİD qrupları tərəfindən istifadə edilmişdir. Kriptovalyutaların istifadəsi onları bu kriptovalyutalardan istifadə etməyə təşviq edən bir çox üstünlüklərə malikdir. Kriptovalyutalar müəyyən dərəcədə anonimlik təmin edir, çünki əməliyyatlar şəxsi identifikasiyadan çox pul kisəsi ünvanları ilə blokçeyndə qeydə alınır. Bu, vəsaitlərin mənbəyini və ya təyinatını izləməyi çətinləşdirir. Bu rəqəmsal valyutalar ənənəvi və yerli maliyyə vasitələrindən istifadə etmədən transsərhəd əməliyyatları həyata keçirməyə imkan verib.

Bu xüsusiyyət onlara milli məhdudiyyətlər və sanksiyalardan və ya köçürmə monitorinqindən yan keçərək qlobal miqyasda böyük məbləğdə pul qəbul edib köçürməyə imkan verir. Bu gün rəqəmsal valyutalar da İŞİD tərəfindən maliyyə yardımı toplamaq üçün istifadə olunub. Onlar kriptovalyuta şəklində ianə sorğularını dərc edirlər ki, onları izləmək ənənəvi valyutalardan daha çətindir. Bundan əlavə, onlar vəsaitlərin mənşəyini gizlətmək və çirkli pulların yuyulmasını asanlaşdırmaq üçün rəqəmsal valyuta əməliyyatlarının mürəkkəbliyindən istifadə edə bilərlər.

Qeyd etmək lazımdır ki, cihadçı qruplar tərəfindən kriptovalyutalardan istifadə onların ümumi maliyyə əməliyyatlarının bir hissəsini təşkil edir. Onların maliyyə dəstəyində ianələr və qaçaqmalçılıq kimi ənənəvi maliyyə mənbələri mühüm rol oynamaqda davam edir.