Rusiyadan sevgi ilə: Su-35-lər İranla müdafiə əlaqələrini gücləndirəcək

İran və Rusiya arasında Tehrana 24 ədəd Su-35 qırıcıların tədarükü ilə bağlı razılaşmanın təhlükəsi ilə bağlı xəbər keçmiş hadisə deyil, iki dövlətlə Qərb ölkələri arasında gərginliyin artmaqda davam etdiyi bir vaxtda vacibdir.

İran da bu müqavilə ilə bağlı Rusiyaya yaxın mənzilli dəqiq idarə olunan ballistik raketlər göndərsə, bu çətinlik daha da artacaq.

Müqavilə hələ rəsmi olaraq elan edilməsə də, İran rəsmiləri Rusiyanın beşinci nəsil Su-57-dən əlavə Su-30 və Su-35 döyüş təyyarələri almaqda maraqlı olduqlarını bildiriblər.

Yanvarın 15-də İranın milli təhlükəsizliyi və xarici müdafiəni ələ keçirməsi ilə bağlı Şəhriyar Heydari döyüş təyyarələrinin gələn il (şəmsi təqvimi ilə) gələcəyini və Tehranın Rusiyadan hava hücumundan müdafiə sistemləri, raket sistemləri və helikopterlər də daxil olmaqla digər hərbi texnika tələb etdiyini təsdiqləyib.

İran və Körfəz regionu ilə bağlı təhlükəsizlik və təhlükəsizlik üzrə ixtisaslaşan analitik Fərzin Nadimi “The Cradle”a deyib ki, razılaşma “başa çatarsa, İran və Rusiya arasında daha sıx müdafiə əlaqələri olacaq”.

“Qərblə qarşıdurma”

Bu addım qlobal geosiyasi faydalar və Moskva ilə Tehran arasında əlaqələrin dərinləşməsi baxımından məqsədə uyğundur. Bu gün Rusiya-Ukrayna müharibəsi iki ox arasında ən çox görünən münaqişə teatrıdır: ABŞ-ın üstünlük təşkil etdiyi Qərb, digəri isə Çin, Rusiya, İran və onların beynəlxalq ittifaqlarının daxil olduğu qarşı tərəf Qərb qvardiyasıdır.

Rusiya-Atlantika münasibətləri üzrə tədqiqatçı Məhəmməd Saif-Dinin fikrincə, bu silah sövdələşməsi “Qərblə daha geniş qarşıdurmaya girəcək” və nəticədə Çin, Rusiya, Hindistan, İran və digər ölkələrin sıx valyuta nəticəsində dollar hökmranlığına meydan oxumaq əzminə uyğun gəlir:

“Bu düşmə faktorları daha çox ölkənin, xüsusən də Cənubi Amerikada, Yaxın Şərqdə (Qərbi Asiya) və tranzitdə müttəfiq bloklar yaratmaq üçün koordinasiyaya səbəb olur. Münaqişə böhranlarının müəyyən bir forması üzrə qarşıdurmanın nəticəsi və yeni beynəlxalq nizamın düsturu belədir”.

Beynəlxalq reaksiyanın qütbləşməsinə İran-Rusiya reaksiyasının güclü ehtimalı var, çünki bu, “İran Hərbi Hava Qüvvələri üçün böyük təkan olacaq”, analitik Nadimi bildirib. Bu, Vaşinqtondan əsas Körfəz ölkələrini təchiz etmək və BƏƏ-yə F-35 təyyarələrinin çatdırılmasını sürətləndirmək üçün istifadə edərək, mədən sektorunda “mini-silah yarışını” təhrik etməyi vəd edir.

Nadimi hesab edir ki, Fars körfəzindəki ərəb ölkələri “əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa çalışacaqlar, lakin onlar İsrail və ABŞ ilə hava hücumundan müdafiə əlaqələrini gücləndirməyə çalışacaqlar”.

Rusların istəksizliyi?

Bununla belə, iranlı hərbi analitik Amin Berto hesab edir ki, Rusiya İrana nə Su-35 kimi qırıcıları, nə də S-400 raket sistemini verməyəcək və bu, “Ukraynada oyun qaydalarını dəyişdirir”. O, Moskva ilə Təl-Əviv, Ər-Riyad və Əbu-Dabi arasında İrana keyfiyyətli silah və texnologiyaların satışını məhdudlaşdıran razılaşmanı kəsir ki, bu da Vaşinqton və NATO ilə üstüörtülü razılaşmadır. Berto “The Cradle” izah etdiyi kimi:

“Ruslar bilirlər ki, bu addım İsraili Ukraynanı İsrail silahları ilə təmin etməyə sövq edə bilər, Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ isə neft hasilatını artırmağa və onun qiymətini aşağı salmağa cəhd edə bilər ki, bu da Rusiya iqtisadiyyatına ölümcül zərbə olacaq”.

Stiven Kuk hesab edir ki, Moskva ilə konstruktiv münasibət saxlamaq istəyini və Suriya və təhlükəsizlik də daxil olmaqla “hər iki tərəfin mühüm maraq dairələrini” nəzərə alaraq, Təl-Əvivin Kiyevi silahlandırmaq ehtimalı azdır.

Kuk Rusiya qırıcılarının İrana göndərilməsini hökumətin rəsmi Tehranı Kiyevə qarşı müharibədə daha çox yardım göstərməyə təşviq etmək üçün atdığı addım kimi qiymətləndirir, baxmayaraq ki, İranın münaqişədə daha da iştirak edib-etməməsi hələ də aydın deyil.

Artan hərbi əməkdaşlıq

2023-cü il fevralın 5-də “Wall Street Journal” xəbər verdi ki, İran və Rusiya Rusiyada Ukraynadakı münaqişədə istifadə üçün ən azı 6000 yüksək sürətli dron istehsal edəcək yeni fabrik tikməyi planlaşdırır. Bu inkişafa baxmayaraq, Kuk hesab edir ki, Vaşinqton və onun Qərb müttəfiqləri Rusiyaya qarşı əlavə tələblər qoymayacaqlar: “Qərbin razılaşmaya cavab olaraq görəcəyi şey Ukraynada döyüş təyyarələri yerləşdirməzdən əvvəl Rusiyaya təzyiqləri artırmaqdır”.

Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (MKİ) rəhbəri Vilyam Berns daha əvvəl “Rusiya və İran arasında tam hüquqlu müdafiə məkanı” haqqında danışıb. Berns PBS telekanalına müsahibəsində bildirib ki, Vaşinqton “İranın potensial təhlükə və Rusiyanı təcrid etmək qabiliyyətinə dair razılaşmasının dondurulmasından sonra iki ölkənin yaxınlaşmasına görə məsuliyyət daşıyır”.

“Ruslar iranlıları texnoloji və ya texniki cəhətdən dəstəkləmək üçün yollar axtarmağa başlayırlar ki, bu da İranın öz qonşuluğu, eləcə də İran qonşuluğundakı bir çox dost və tərəfdaşlarımız üçün real müdafiə yaradır”.

Bu arada iranlı müşahidəçilər müəyyən ediblər ki, Vaşinqton “Moskva ilə Tehran arasında münasibətləri sabitləşdirmək” üçün İranın nüvə mesajları ilə bağlı müsbət siqnallar göndərə bilər.

Qarşılıqlı və ziddiyyətli maraqlar

İran-Rusiya hərbi əməkdaşlığı sovet dövründən uzanan uzun tarixə malikdir və bundan iki həftə əvvəl İslam Respublikasına müxtəlif növ hərbi texnikanın, o cümlədən S-300 zenit-raket kompleksi, Su-30, T-90 tankları və Kalibr qanadlı raketləri, döyüş sursatlarının çatdırılması halları müəyyən edilib.

Əməkdaşlığa baxmayaraq, İran və Rusiya arasında münasibətlər bir sıra ziddiyyətli maraqlar səbəbindən mürəkkəbdir. Məsələn, Rusiya nüvə proqramına görə Tehrana qarşı BMT-nin bəzi sanksiyalarını dəstəkləyib, İran isə düşmən hesab olunur və ona qarşı müqavimətin formalaşmasını dəstəkləyir. Bundan əlavə, Rusiyanın Tehranı sağlamlıq üçün əsas rəqibi kimi görən Ər-Riyad və Əbu-Dabi ilə yaxşı münasibətləri var.

Bununla belə, son illərdə Moskva və Tehran Türkiyə müharibəsində Dəməşqə qarşılıqlı siyasi, gecikmiş və hərbi dəstək də daxil olmaqla, bir sıra ittihamlarla və beynəlxalq səviyyədə əməkdaşlıqla bağlı suallar verib. Vaşinqton və onun müttəfiqliyinin iki ölkəyə qarşı tətbiq etdiyi Qərb blokadası da onlar arasında iqtisadi əməkdaşlıq və maliyyə əlaqələrini fövqəladə vəziyyətə saldı.

Maliyyə tərəfində Tehran və Moskva öz bank sistemlərini ABŞ-ın maliyyə mübadilələrinə nəzarəti və nəzarətindən yan keçmək, Bank köçürmələri üçün qlobal maliyyə şəbəkəsi “SWIFT”dən ayrıldıqdan sonra Qərb embarqosunun onların ölçüsünə təsirini yumşaltmaq üçün qiymətləndirmədə birləşdilər.

Əlavə de-dollarizasiya siyasətlərinə maliyyə birjalarında İran rialının Rusiya rubluna qarşı itkilərinin azaldılması və İran valyuta birjasında beynəlxalq valyutalarla bağlı ticarət məsələlərinin həlli daxildir.

2021-ci ildə İran və Rusiya arasında ticarət dövriyyəsi 4 milyard dolları keçib. Həmin il İran prezidenti İbrahim Rəisi ölkənin Rusiya ilə ticarət dövriyyəsinin 80 faiz genişləndiyini açıqlamışdı. Rusiya və İran həmçinin kommunikasiya infrastrukturu layihələri, o cümlədən dəmir yolu, enerji və sistemlər üzrə əməkdaşlığı müzakirə ediblər. İqtisadi inkişaf sahəsində Rusiya İrana buğda və digər ərzaq məhsulları ixrac edir, əvəzində isə meyvə-tərəvəz idxal edir.

Enerji sektoru iki dövlət arasında böyük ölçüdə qarşılıqlı əlaqədə olan bir sahədir. 2022-ci ildə İranın Rusiya İqtisadiyyatı Sirik İstilik Elektrik Stansiyasının tikintisi üçün 1,4 milyard dollar kredit alacaq. Ötən iyun ayında Rusiyanın enerji nəhəngi “Qazprom” və İran Milli Neft Korporasiyası arasında Kiş və Şimali Pars qaz yataqlarının işlənilməsi, ixrac üçün boru kəmərləri, altı neft yatağının işlənməsi və qazın yaradılması məsələlərini müzakirə etməklə yanaşı, təxminən 40 milyard dollar dəyərində anlaşma memorandumu imzalanıb.

Ötən ilin oktyabrında Tehran və Moskva İran tərəfindən Rusiya İES-ləri üçün 40-a yaxın qaz turbininin tədarükü haqqında saziş imzalayıb. Rusiya mətbuatının yazdığına görə, bu sövdələşmə İranın müasir tarixdə texnologiya ixracatını təmsil edir.

Lakin Rusiya ilə İran arasında münasibətlərin gələcəyi qeyri-müəyyəndir və proqnozlaşdırmaq çətindir. Onların əlaqələri güclənsə də, ümumbəşəri birləşmə potensialı hələ də fərdi amillərdən asılıdır.

Bunlara fikir ayrılıqlarını həll etmək və xəstəliklərlə bağlı problemləri, xüsusən də maraqlarının bir qədər fərqli olduğu məsələlərdə davam edən münaqişələrlə sərbəst məşğul olmaq imkanları daxildir. Buna baxmayaraq, qlobal geosiyasi münaqişənin kəskinləşməsi fonunda münasibətlərinin hazırkı trayektoriyasını nəzərə alsaq, iki ölkə arasında daha güclü müttəfiqliyin yarana biləcəyi istisna edilmir.

Mənbə