Su böhranı və İraq üçün potensial təhlükələr
İçməli su bir ölkədə sağlamlığın ən vacib sütunlarından biridir. Dəclə və Fərat çayları İraqda son illərdə xeyli azalan əsas su mənbələridir. Bu azalmanın iki əsas səbəbi var: birincisi, yağıntının azalması, ikincisi, qonşuların təsiri. Sözsüz ki, İraqın zəif siyasəti bu ölkəyə su idarəçiliyini təkmilləşdirməyə, qəbilə münaqişələrini idarə etməyə, bu sənayeyə sərmayə və mütəxəssisləri cəlb etməyə, yeraltı sərvətlərin idarə edilməsi və su hövzələrinin idarə edilməsinə uyğun yeni iş yerləri yaratmağa mane olur.
2015-ci ildə İraqda hər bir iraqlının illik 2100 kubmetr suyu var idi ki, bu da 2025-ci ilə qədər 1750 kubmetrə qədər azalacaq. Bu məsələ kənd təsərrüfatı və sənayeni, eləcə də ölkənin 40 milyondan çox əhalisinin sağlamlığını təhdid edir. Eyni zamanda, illik yağıntıların 2050-ci ilə qədər 9% azalacağı gözlənilir. Bu ölkə əhalisinin artım sürəti dünya üzrə orta göstəricidən iki dəfə, yəni ildə 2,25% çoxdur. İraqın əhalisi 2030-cu ilə qədər 50 milyon nəfərə, 2050-ci ilə qədər isə 70 milyon nəfərə çatacaq. 2019-cu ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı İraqı su və qidaya çıxış və yuxarı isti temperaturlara məruz qalma baxımından dünyanın ən həssas beşinci ölkəsi kimi təsnif etdi.
Dəclə və Fərat çayları Türkiyədən qaynaqlanır və İraqın su ehtiyacının 90%-i bu ölkədən xaricdən təmin edilir, lakin Türkiyənin GAP kimi kənd təsərrüfatının inkişaf planları İraqa daxil olan suyun miqdarına çox təsir edib. Suriyada da Fərat çayı üzərində bəndlər tikilərək, İraqa daxil olan su axınını xeyli azaldıb. Bu günlərdə İraqın daxilində və xaricində bəzi KİV-lərin bu ölkədəki su böhranı problemini İrana bağlayan görünməmiş mübahisələrin şahidi oluruq! Bu arada, ekspertlərin hesabatlarına görə, İraq suyunun cəmi 7%-i İrandan İraqa, 93%-i isə Türkiyədən gəlir.
Daha çox oxuyun: Türkiyənin Suriya, İraq və İran üçün su elektrik stansiyası tikintisinin mənfi nəticələri
Bir ölkədə su siyasəti yağışın azaldılması problemini həll edə bilməyə bilər, lakin onlar, əlbəttə ki, optimal istifadə və keyfiyyətinin artırılması üçün siyasətlərə nəzarət edərək və qəbul etməklə böhranın qarşısını ala bilərlər. İqlim dəyişikliyindən əvvəl İraq ölkəsi su və kanalizasiya sahəsində düzgün siyasətin qəbul edilməməsindən əziyyət çəkir. Suyun paylaşılması ilə bağlı hökumət qurumları arasında çoxlu münaqişələr var. İraqın cənub əyalətlərinin səlahiyyətliləri şikayət edirlər ki, şimal əyalətləri öz paylarından çox su istehlak edirlər. 2017-ci ilin mart ayında Əl-Müsənna qubernatoru Faleh Əl-Ziyadi silahlı qarşıdurma təhlükəsi yaradan Qadisiyyənin Əl-Həmzə rayonunda su maneələrini aradan qaldırmaq üçün buldozerlər və təhlükəsizlik qüvvələrini göndərmişdi.
Belə görünür ki, İraqda sağlam suya və ondan optimal istifadəyə nəzarət etmək üçün ən prioritet tədbirlər bunlardır:
– Dəclə və Fərat çaylarına zibil atılmamasına nəzarət; Çünki kənd təsərrüfatı sahələrinə duzlu su gətirir.
– Dəclə və Fərat çayları ilə bağlı Türkiyə ilə danışıqlar
– Sirvan çayının problemlərinin həlli ilə bağlı İranla danışıqlar
– Su və çirkab suların idarə edilməsini optimallaşdırmaq üçün siyasətin müəyyən edilməsi, sərmayə və ekspertlərin cəlb edilməsi
Təbii ki, bu məsələnin təkmilləşdirilməsində mədəniyyət quruculuğu da mühüm rol oynayır. İraq ölkəsi suvarma və əkinçilikdə düzgün olmayan üsullardan istifadə edir və onun bu böhranın pisləşməsinə təsiri az deyil. Kənd təsərrüfatında suvarma sistemləri və yeni mexanizmlər hər bir ölkədə suyun idarə olunması üçün həyati və mühüm hesab olunur. İraqın Su Ehtiyatları Nazirliyi yaxın 13 ildə yeni suvarma sisteminin qurulması və yayılmasının bu ölkəyə 50-70 milyard dollara başa gələcəyini bildirib.
Müəllif Barəsində:
Rəy