Bərzaninin Kürdüstan bölgəsinin çökməsindən qorxması; Kürdlər Baydendən nə istəyirlər?
İraq Kürdüstanının baş naziri Məsud Bərzani Amerika Birləşmiş Ştatlarının prezidenti Baydenə yazdığı son məktubunda İraq Kürdüstanının dağılması ilə bağlı xəbərdarlıq edib. Bu məktub Ərbil və Bağdad arasında gərginliyin artdığı bir vaxtda ABŞ-ın Kürdüstan bölgəsinə daha çox diqqət yetirməsini tələb etmək məqsədi daşıyır. İraqın Kürdüstan Bölgəsi Bayden hökumətinin xarici siyasətində və qlobal proseslərdə yüksək prioritetə malik deyil və İraqın mərkəzi hökuməti də öz maraqlarını tam yox, müəyyən dərəcədə qorumaq üçün fürsətdən istifadə edə bilər.
İraqın Kürdüstan Bölgəsinin Baş naziri Məsrur Bərzani bu il sentyabrın 3-də Co Baydenə məktublar göndərərək, ABŞ-ın Bağdaddakı mərkəzi hökumətlə dərin regional böhrana müdaxilə etməsini istəyib. Məktubunda o, böhrana nəzarət edilməzsə, Kürdüstan bölgəsinin varlığının təhlükə altına düşə biləcəyindən narahatlığını ifadə edib. Bərzani bu məktubda yazır: “İndi tariximizin başqa bir kritik anında sizə yazıram; Qorxduğum bir mərhələ ki, öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkəcəyik. Bizdə ciddi iqtisadi və siyasi problemlər var. Baş nazir olduğum müddətdə ilk dəfədir ki, bizə qarşı bu biabırçı kampaniyanın iflasa gətirib çıxara biləcəyindən dərin narahatam…”. Bərzani Vaşinqtonun böhranı dağıtmaq qabiliyyəti haqqında yazıb: “Biz inanırıq ki, hökumətinizin kifayət qədər Bağdadda təsir rıçaqları var”.
Bağdadla kürdlər arasında qarşıdurma
Bu məktubun Baydenə göndərilməsi və Bərzaninin bəhs etdiyi böhran, büdcə ayrılması, neft satışı və hər iki tərəfin iddia etdiyi sahələrlə bağlı Ərbil və Bağdad arasında gərginliyin artmasına uyğundur. ABŞ-ın İraqdakı səfiri Alina Romanovski ilə görüşdə Bərzani İraq hökuməti və iqlim mübahisələrinin həllinə kömək etmək üçün ABŞ-ın daha çox iştirak etməsi tələbini təkrarlamışdır.
Bu gərginliyə misal olaraq sentyabrın ilk həftəsində Kərkük vilayətində yaşanıb. Bir sıra Kərkük ərəbləri və türkmənləri İraq hökumətinin Kərkük müştərək əməliyyatının qərargahını Kürdüstan Demokrat Partiyasına təhvil vermək qərarına etiraz olaraq Ərbil-Kərkük yolunu bağlayanda Demokrat Partiyasının tərəfdarlarının qəzəbi ilə üzləşmişdilər.
İraqın mərkəzi hökuməti hesab edir ki, 2014-cü ildən İraq kürdləri bütün İraq ölkəsinə aid olan Kürdüstan bölgəsində hasil edilən nefti hökumətin razılığı olmadan Türkiyə üzərindən qeyri-qanuni şəkildə satırlar. İraq bu məsələni beynəlxalq məhkəməyə verdi və bu məhkəmə Bağdadın xeyrinə hökm çıxararaq Türkiyəni 1,5 milyard dollar cərimə etdi. Buna cavab olaraq Türkiyə Kərkük yataqlarından gündəlik 400 min barel Kürdüstan xam neftinin və 75 min barel İraq neftinin nəqlini dayandırdı. Ankara Türkiyənin Ceyhan limanından ixracın bərpa olunması üçün Bağdadın cərimədən imtina etməsini istəyir. 2003-cü ildə ABŞ qüvvələri Səddam Hüseyni devirəndən və guya demokratik İraq yaradandan bəri İraq büdcəsinin hansı hissəsinin kürdlərə getməsi və neftin satış mexanizmi ilə bağlı həmişə mübahisələr olub. Həmçinin, Kürdüstan bölgəsinin hər ay 625 milyon dollar alan dövlət sektoru işçilərinin maaşlarının ödənilməsindəki problemlər də bu ixtilaflardan asılıdır.
Kürdüstan bölgəsi prioritet deyil
Vaşinqtonun Çinlə fikir ayrılıqlarına və Ukrayna münaqişəsinə diqqət yetirməsini nəzərə alan Bərzaninin məktubu Kürdüstan Bölgəsinin ABŞ-ın bölgəyə diqqətini cəlb etmək üçün apardığı mübarizəni və Bağdada təzyiqləri ortaya qoyub. Kürd rəsmiləri uzun müddətdir ki, ABŞ-ın onların vəziyyətinə biganə qalmasından məyus olduqlarını, Vaşinqtonla yazışmalarının çoxunun cavabsız qalması və yüksək rütbəli ABŞ rəsmilərinin artıq Tramp administrasiyası ilə eyni şəkildə onlarla əlaqə saxlamaması ilə bağlı məyusluqlarını ifadə ediblər. Kürdlər bu vəziyyətdən çox narahatdırlar. Onların bir tərəfdən Bağdadla fikir ayrılıqları, digər tərəfdən də Amerikanın diqqətsizliyi üç əsas məsələni, yəni neft, büdcə və torpaq məsələsini hər gün onlar üçün daha ciddi hala gətirir və İraqın mərkəzi hökumətinə üstünlük verir.
Dəyişikliklərin perspektivi
Kürdlər hələ də ABŞ-ın İraqın mərkəzi hökuməti və federal İraq planı qarşısındakı tələblərinə tam sadiq olduğuna inanırlar. Amerikanın Kürdüstan regionu ilə xüsusi əməkdaşlığı, xüsusən də Trampın dövründə Bağdadın, Türkiyənin və hətta İranın müəyyən qədər geri çəkilməsinə səbəb olmuşdu, lakin indiki vəziyyətdə, xüsusən də üç bölgədə, Çin, Ukraynada müharibə və İranın nüvə Proqram, Bayden hökumətinin Kürdüstan bölgəsi ilə məşğul olmaq üçün doğru strategiyası və kifayət qədər vaxtı yoxdur. Bu hallar xarici münaqişələrin Kürdüstan bölgəsinə dağıdıcı təsirinə səbəb olub.
Daxili qarşıdurma sayılan digər problem isə Demokrat Partiyası ilə onun əsas rəqibi olan Kürdüstan Vətənpərvərlər Birliyi arasındakı ixtilafdır. İki partiya hətta 1990-cı illərin əvvəllərində bir-biri ilə toqquşdu və aralarındakı inamsızlıq o qədər dərindir ki, onlar hələ də öz peşmərgə qüvvələrini vahid komandanlıq altında təşkil edə bilməyiblər. Kürdüstan sərvətinin Bərzanilər və Kürdüstan Vətənpərvərlər Birliyi Partiyasını idarə edən Taliban ailəsinin əlində daha çox cəmlənməsi Kürdüstan Bölgəsinin müstəqillik arzusunu praktiki olaraq məhv etdi və hətta bölgədəki xarici hadisələr Kürdüstanın xeyrinə olsa belə, bu daxili çəkişmələr onlar üçün əlverişli gələcək yaratmayacaq.
Ona görə də yaranmış fürsət ən böyük faydanı İraqın mərkəzi hökumətinə gətirib. Qeyd etmək çox vacibdir ki, tərəflər, yəni İraq və Kürdüstan Bölgəsinin mərkəzi hökuməti üçün yaxşı və qaneedici razılaşma əldə olunsa belə, Kürdüstan Bölgəsinin səlahiyyətliləri Bağdadın siyasətləri üçün ABŞ qarşısında öhdəliklərini heç vaxt qurban verməyəcəklər. Lakin ən azından Bağdad üçün Amerikanın yoxluğunda hökumətin maraqlarını qorumaq naminə təsirli bir rol oynaya bilər.
Müəllif Barəsində:
Rəy