Zəngəzur üzərində münaqişə; Qafqazda nə baş verir?

Azərbaycan Respublikasının ordusu dörd yerdə yerləşdirilib: Kəlbəcər, Laçın, Zəngilan və Naxçıvanın Sədərək qəsəbəsində. Ermənistan ordusu da bu yerlərə canlı qüvvə və texnika göndərib.

Azərbaycan Ordusunun Hərbi Hava Qüvvələri quru qoşunlarının yeridilməsi ilə eyni vaxtda hava manevrləri və zenit silahlarının sınaqları həyata keçirib. Azərbaycan mənbələri iddia edir ki, İran İslam Respublikasının hərbi qüvvələri bu ölkənin və Ermənistanın sərhədləri yaxınlığında Araz və Naxçıvan Muxtar Vilayəti boyunca yerləşdirilib, İrana məxsus dronlar bir neçə dəfə onların hava məkanını pozub, lakin Azərbaycan tərəfi onlara atəş açmayıb.

Azərbaycan və Ermənistanın daxili vəziyyəti

Azərbaycan və Ermənistan indiyədək sərhədlərə hərbi qüvvələr göndərsələr də, hələ də müharibə vəziyyəti elan etməyiblər. Hər iki ölkədə ehtiyat qüvvələrin ümumi səfərbərliyi və könüllülərin hazırlığı hələ həyata keçirilməyib, sərhədlər bağlanmayıb. Həmçinin, hər iki ölkə öz xeyrinə xarici muzdlu hərbi və hərbiləşdirilmiş qüvvələri müharibədə iştiraka dəvət etməyib. Bu məsələlər sübut edir ki, iki ölkə öz tarixlərini nəzərə alsaq, hələlik yeni müharibəyə hazır deyillər.

Ermənistanda avropalı müşahidəçilərin rəsmi yerləşdirilməsi

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinə bağlı “Sputnik” radiosunun Ermənistan bölməsi Ermənistanın Tavuş vilayətinin İcvan şəhərində Avropa İttifaqının silahsız sülh müşahidəçilərinin ofisinin yaradıldığını elan edib. Ofis Ermənistan müdafiə nazirinin müavini Hraçia Sarkisyan, Avropa İttifaqı nümayəndəliyinin rəhbəri Markus Ritter və Aİ-nin Ermənistandakı səfiri Vasilis Maraqosun iştirakı ilə açılıb. Bu müşahidəçilər sərhəd xəttində patrul aparır və atəşkəs rejiminin pozulması hallarını qeydə alırlar. Ermənistanda yerləşdirilən müşahidəçilər NATO üzvü olan Avropa ölkələrinin ordularından təqaüddə olan hərbçilərdir.

Hazırkı vəziyyətdə avropalı müşahidəçilərin yerləşdirilməsi də iki ölkə arasında müharibə ehtimalının az olduğuna işarədir. Müharibə olarsa, Avropa Birliyi öz vətəndaşlarını təhlükə qarşısında qoymayacaq və onları gərgin bölgələrdən uzaqlaşdıracaq.

Paşinyanın ruslara qarşı aqressiv mövqeyi

Nikol Paşinyan və Ermənistan hakimiyyəti Rusiya Federasiyasını Qarabağ bölgəsini Azərbaycana verməkdə və sülhməramlıların missiyanı lazımınca yerinə yetirə bilməməkdə ittiham edib.

Paşinyanın Ermənistandakı müxalifləri onun bəyanatlarına qarşı mövqe tutublar. Ermənistanın “Hayak” qeyri-hökumət birliyi hökumətin Qarabağın Azərbaycan ərazisinin bir hissəsi kimi tanınması ilə bağlı mövqeyinə qarşı bəyanatında vurğulayır: “Artsaxın hər hansı başqa ölkə çərçivəsində rəsmi tanınması bu bölgə xalqının öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu pozur. Bu sözlər, Artsax, xalq və azadlıq uğrunda vuruşan minlərlə soydaşımızın qanına hörmətsizlik deməkdir. Həmçinin bu, cinayət sayılan və cinayət cəzası nəzərdə tutulan Ermənistan Konstitusiyasına xələl gətirir”.

Rusların Ermənistan və Azərbaycana qarşı mövqeyi

Rusiya Federasiyasının xarici işlər naziri Sergey Lavrov bu açıqlamalara cavab verib və deyib: “Rusiya tərəfindən Qarabağın Azərbaycana bağışlanması məsələsi tamamilə yalandır”. Həmçinin, Vladimir Putin Vladivostokda keçirilən Şərq İqtisadi Sammiti zamanı Rusiya Federasiyası rəsmilərinin son şərhlərində belə deyib: “Ermənistan hakimiyyəti Qarabağ bölgəsini demək olar ki, Azərbaycan Respublikasına məxsus kimi tanıyıb və bu, sırf son dövrlərin münaqişələrinə aid deyil”.

Putin həmçinin əlavə edib: “İlham Əliyev rəsmən deyir ki, Qarabağın hüquqi statusu artıq aktual deyil və həll olunub. Bunu Ermənistan rəhbərliyi elan etdi və oldu. Bu, bizim (Rusiyanın) deyil, Ermənistanın indiki rəhbərliyinin qərarıdır. Əgər Ermənistan Qarabağ bölgəsini Azərbaycan Respublikasının bir hissəsi kimi tanıyırsa, biz nə deməliyik?!”

Rusiya Federasiyasının prezidenti ölkəsinin sülhməramlı qüvvələrinin Qarabağ bölgəsində olmasının səbəbi barədə deyir: “Rusiya sülhməramlı qüvvələri ermənilərin etnik təmizləməsinin qarşısını almaq üçün Qarabağ bölgəsində yerləşdirilib. Ümid edirəm ki, Azərbaycan hökuməti belə bir şey etmək niyyətində deyil”.

Görünən odur ki, Azərbaycan və Türkiyənin rusların missiyasını 2025-ci ilə qədər bitirməsi ilə bağlı təzyiqlərinə baxmayaraq, onlar etnik təmizləmə məsələsi ilə Qarabağda sağ qalmaq üçün yaxşı bəhanə əldə ediblər.

Amerikanın ikili mövqeyi

ABŞ-ın dövlət katibi Entoni Blinken qarşıdan gələn böhranla bağlı vasitəçilik rolunu oynayaraq bəyan edib: “Biz Bakı və İrəvandan birbaşa danışıqlar yolu ilə birgə işi davam etdirməyi tələb edirik”. O, həmçinin vurğulayıb: “Laçın marşrutu Qarabağa gedən digər marşrutlarla birlikdə dərhal açılmalıdır”.

Amerikanın mövqeyi Bakının mövqeyinə yaxındır və Azərbaycan Respublikasının Ermənistan ərazisində dəhliz alacağına zəmanət verir.

Tehranın Bakı qarşısında yumşaq mövqeyi

İran İslam Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Nasir Kənani həftəlik görüşdə Qarabağ məsələsi ilə bağlı deyib: “Qarabağ bölgəsi Azərbaycan Respublikasının ərazisinin bir hissəsidir. Qarabağ ermənilərinin hüquqları və təhlükəsizliyi konkret çərçivədə müəyyən edilməlidir”. Bu İran rəsmisi bu iş və onun üsulları haqqında ətraflı məlumat verməyib. Həmçinin bu görüşdə Kənani Qarabağ bölgəsinin əlaqəsinin kəsilməsi və mühasirəyə alınması məsələsi ilə bağlı heç nə deməyib.

İran İslam Respublikasının Bakıdakı səfiri Seyid Abbas Musəvinin mövqeyi maraqlıdır. O, Qafqazdakı hazırkı böhranı və hər iki tərəfə hərbi qüvvələrin yerləşdirilməsi və ara-sıra sərhəd münaqişələrini çay fincanındakı tufanla müqayisə edib və X sosial şəbəkəsindəki (keçmiş Twitter) səhifəsində infoqrafik dərc edib. Bakı hökumətinə bağlı səhifələr sosial şəbəkələrdə iddia ediblər ki, İran hökumətinin Bakıdakı rəsmisi Ermənistana aid Füzuli şəhərində dağıntıların şəkillərini paylaşıb.

İran İslam Respublikasının hərbi nümayəndə heyətinin Bakıya səfəri də Bakının təbliğat mühitinin təsirinə məruz qalıb. İran İslam Respublikası Ordusu heyətinin səfəri və Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Naziri Zakir Həsənovla iki ölkə arasında müştərək hərbi komissiyanın keçirilməsi və bir sıra əməkdaşlıq sənədlərinin imzalanması fərqli şəkildə şərh edilmişdir. Bakının Müdafiə Nazirliyi iddia edib ki, İran nümayəndə heyəti Ermənistanın Azərbaycana qarşı təxribatçı əməllərinə görə təəssüfləndiyini bildirib. İran hakimiyyəti Azərbaycan tərəfinin hərəkətlərinə hələ ki, reaksiya verməyib.

Pakistan Bakının yanında

Azərbaycanın dostu və müttəfiqi olan Pakistan İslam Respublikası Azərbaycan hökumətinin addımlarına siyasi dəstək verib.

Bakının Zəngəzurun tikintisi ilə məşğul olması

Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov Macarıstanın “Magyar” qəzetinə müsahibəsində vurğulayıb ki, Zəngəzur dəhlizi tikilməlidir və Ermənistan bu mövqeyə qarşı olarsa, Bakının həyata keçirəcəyi alternativ planı var.

Bundan əvvəl Bakı rəsmiləri Qarabağ bölgəsinin mərkəzi olan Xankəndinə gedən Laçın yolunun Zəngəzur dəhlizi olmadan mənasız olduğunu bildirmişdilər.

Azərbaycan Respublikası öz ərazisində Zəngəzur üçün dəmir yolu və avtomobil yolunu həyata keçirir. AzTV-nin məlumatına görə, Araz çayı boyunca uzunluğu 110 kilometr 400 metr olan, 9 stansiya, 47 körpü, 30 avtomobil keçidi və 3 tuneldən ibarət Horadiz-Ağbənd dəmir yolu xətti çəkilir. Bu dəmir yolu təxminən 90% fiziki irəliləyişlə üç mərhələdə eyni vaxtda tikilir və Ermənistanla sərhəddə yerləşən Zəngilanın Ağbənd kəndinə çatıb. Aydındır ki, Azərbaycan Respublikası Naxçıvanla əlaqədən iqtisadi istifadə edə bilmək üçün öz gündəliyindəki yüklərin daşınması üçün dəmir yolu xətti qurur.