Hərbi Məlumat: Storm Shadow Qanadlı Raketi

Tarixçəsi:
1996-cı ilin iyulunda Matra və British Aerospace adlı iki şirkət tərəfindən təqdim edilən Storm Shadow raketinin dizaynı güclü şirkətlər McDonnell Douglas, Texas Instruments/Short Brothers, Hughes/Smiths Industries, Daimler-Benz Aerospace/Bofors, J. EC-Markoni və Rafaelin 6 digər dizaynı arasında çətin rəqabətdə qalib gəldi. Elə həmin il Matra və British Aerospace adlı iki şirkət Matra BAe Dynamics (MBD) şəklində iki şirkətin raket bölməsini birləşdirməyə qərar verdi və nəhayət, Storm Shadow raketinin istehsalı və inkişafı üçün 1997-ci ildə bu şirkətlə müqavilə imzalandı. Nəhayət, Fransa 1998-ci ildə MBDA ilə 500 SCALP-EG-nin kütləvi istehsalı üçün müqavilə imzaladı.

Qeyd edək ki, 2001-ci ildən və Matra BAe Dynamics-in İtaliyanın Alenia şirkəti ilə birləşməsindən sonra bu raket çoxmillətli MBDA şirkəti tərəfindən hazırlanır və istehsal olunur.

Bu raket İngiltərədə “Storm Shadow” və Fransada SCALP-EG kimi tanınır. Fransız dilində SCALP-EG “Système de Croisière Autonome à Longue Portée – Emploi Général” deməkdir və onun tərcüməsi “Uzun Mənzilli Avtonom Çox Məqsədli Qanadlı Raket Sistemi”dir.

Storm Shadow raketi ilk dəfə 2003-cü ildə İraq müharibəsi zamanı Britaniya Kral Hərbi Hava Qüvvələrinin RAF Tornado GR4 qırıcısı tərəfindən istifadə edilib.

Həmçinin, 27 noyabr 2013-cü ildə bu raket İtaliyanın Decimomannu aviabazasında Eurofighter Typhoon-da 250 km məsafədə sınaqdan keçirilib. Bu sınaq Almaniya, İtaliya, İspaniya və Britaniya üçün Faza 2 təkmilləşdirmə proqramı çərçivəsində Alenia Aermacchi tərəfindən aparılıb.

Dizayn:
Storm Shadow qanadlı raketi uçuş-enmə zolağına qarşı raket olan Apache qanadlı raket dizaynı əsasında hazırlanıb. Bu iki raket aerodinamika və gizlilik baxımından oxşardır, lakin Storm Shadow raketi fərqli mühərrikdən istifadə edir və onun döyüş başlığı yüksək nüfuz gücü ilə təchiz olunub, Apache qanadlı raketinin döyüş başlığı isə klasterdir.

“Storm Shadow” raketinin havadan buraxılan versiyası 1300 kq çəkiyə malikdir ki, bunun da 450 kq-ı döyüş başlığıdır. Gövdənin maksimal diametri 63 sm, iki qanadı arasındakı məsafə 3 metr, raketin uzunluğu isə 5.1 metrdir. Bu raket 5.3 kilonewton gücündə Fransız TRI 60-30 mühərrikindən istifadə etməklə maksimum 0.8 max sürətinə (dəniz səviyyəsində 980 km/saata bərabərdir) və 560 km mənzilə çatır. Qeyd edək ki, ixrac versiyalarında bu raketin uçuş məsafəsi 300 km ilə məhdudlaşır.

Bu raket beton xəndəklərə nüfuz etmək üçün iki mərhələli döyüş başlığından istifadə edir. BROACH kimi tanınan bu döyüş başlığı, Storm Shadow raketindən başqa, AGM-154 Birgə Dayanma Silahı (JSOW) və AGM-86 ALCM adlı digər iki raketdə quraşdırılıb. BROACH döyüş başlığının işləmə üsulu ondan ibarətdir ki, əvvəlcə yüksək partlayıcı gücə malik nüfuzedici döyüş başlığına malik olan ön hissə hədəfə dəyib partlayır, sonra ikinci döyüş başlığı yaranan boşluğa daxil olur və “dəmir-beton”u parçalayır.Onun içindən keçir və keçəndən sonra manenin o tərəfində partlayır.

Döyüş tarixçəsi:
Daha əvvəl qeyd edildiyi kimi, “Storm Shadow” raketi ilk dəfə 2003-cü ildə İraqa beynəlxalq müdaxilə zamanı Britaniya Kral Hərbi Hava Qüvvələrinin 617-ci eskadrilyasına məxsus “Tornado” qırıcıları tərəfindən döyüşlərdə istifadə edilib.

2011-ci ildə Liviyaya hərbi müdaxilə zamanı SCALP-EG raketi Fransa Hərbi Hava Qüvvələrinin Rafale qırıcısı və Storm Shadow raketi isə İtaliya Hərbi Hava Qüvvələri və Britaniya Kral Hərbi Hava Qüvvələrinin Tornadoları tərəfindən Əl-Cəfra Hava Bazası da daxil olmaqla, Muammar Qəddafinin doğulduğu yer olan Sirtdə hərbi sığınacağa atılıb. 2011-ci ilin dekabrında İtaliyanın müdafiə rəsmiləri qeyd ediblər ki, Liviyaya hərbi müdaxilə zamanı Tornado qırıcıları 97 faiz müvəffəqiyyətlə 20-30 arasında “Storm Shadow” raketi atıblar. İlk dəfə idi ki, İtaliya təyyarələri bu raketi real döyüşdə sınaqdan keçirib atırdı.

2015-ci il dekabrın 15-də və 2016-cı il yanvarın 2-də fransız qırıcıları Suriyadakı İŞİD hədəflərinə SCALP raketlərindən on iki ədəd atıblar.

2016-cı il iyunun 26-da Britaniya Kral Hərbi Hava Qüvvələri “Tornado” qırıcısından istifadə edərək, İŞİD-in İraqdakı hədəflərinə dörd “Storm Shadow” raketi atıb.

2016-cı ilin oktyabrında Britaniya hökuməti Səudiyyə Ərəbistanına satılan “Storm Shadow” raketlərinin Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən Yəməndəki münaqişədə istifadə edildiyini təsdiqləyib.

2018-ci ilin aprelində Britaniya hökuməti Suriyanın Homs əyalətindəki Heim Şinşarda kimyəvi silah istehsal etdiyi iddia edilən müəssisəyə hücum etmək üçün “Storm Shadow” raketlərindən (ehtimal ki, Dassault Rafale qırıcılarından istifadə etməklə) istifadə etdiyini açıqlayıb.

Həmçinin bildirilir ki, Liviyadakı ikinci müharibə zamanı BƏƏ-nin Miraj və Misirin “Rafale” qırıcı təyyarələri 2020-ci ilin iyulunda Əl-Vətiyyə hava bazasına hücum etmək üçün “Storm Shadow” raketlərindən istifadə etmiş ola bilərlər.

2021-ci ilin mart ayında Kral Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus iki Typhoon FGR4 təyyarəsi Storm Shadow raketindən istifadə edərək Ərbil yaxınlığındakı bir qrup İŞİD sığnacağına hücum etdi və Storm Shadow raketinin ilk döyüş istifadəsi qeydə alınıb.

Britaniya 2023-cü ildə “Storm Shadow” raketini Ukraynaya təhvil verəcəyini elan etdikdən sonra bu raket Rusiya ilə Ukrayna arasındakı döyüşlərə daxil oldu. Videosənədlərə əsasən, bu raketlər Ukraynanın “Suxoy-24” qırıcıları tərəfindən atılır.

Storm Shadow raketinin növləri:
Strom Shadow raketinin 250 km mənzilli ixrac versiyası və Britaniya və Fransa ordularının xidmətində olan 560 km mənzilli orijinal versiyadan başqa digər versiyaları da var.
Black Hawk:
Black Hawk versiyası 1996-cı ildə Fransa tərəfindən Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə ixrac edilmək üçün hazırlanmış və Mirage 2000 qırıcısı tərəfindən istifadə edilmişdir. Black Hawk və Strom Shadow arasındakı yeganə fərq, Raket Texnologiyalarına Nəzarət Rejimi qaydalarına riayət etmək üçün mənzilin 290 km-ə endirilməsidir. Təbii ki, ABŞ bu raket üçün 300 kilometrdən çox mənzil olduğuna inanır.

MdCN və ya SCALP Naval qanadlı raketi:
2006-cı ildə MBDA-nın Fransa bölməsi yeni fransız hərbi gəmilərində yerləşdiriləcək və adi SCALP raketlərini tamamlamaq üçün uzun mənzilli şaquli buraxılışlı dəniz qanadlı raketinin hazırlanmasına başladı. Fransız dilində “Missile de Croisière Naval (MdCN)” adlandırılan bu raket ingiliscə “Naval Cruise Missile” mənasını verir və “dəniz qanadlı raketi” deməkdir.

1000 km-dən çox mənzilə malik MdCN raketi fransızlar üçün Amerikanın Tomahawk raketi ilə eyni rol oynayır. Daha uzun məsafəyə əlavə olaraq, MdCN dəniz qanadlı raketi SCALP qanadlı raketi ilə müqayisədə müstəqil naviqasiya funksiyasına və infraqırmızı aşkarlamanın köməyi ilə son faza rəhbərliyinə malikdir. Görünüş baxımından bu raket Strom Shadow raketinin adi versiyası ilə bir çox fərqlərə malikdir. Bu raket silindrik formada hazırlanır və qanadları da gövdəyə bükülür.

SCALP Naval raketinin uzunluğu 6.5 metr, diametri 50 santimetr, qanadlarının açıqlığı isə 2.85 metrdir. Bu raketin çəkisi 1400 kq-dır ki, bunun da 200 kq-ı döyüş başlığıdır. Bu raketin mühərriki mikro-turbojet TR50-dir və bu mühərrikdən istifadə etməklə raketin sürəti 1000 km/saata çatır.

SCALP Naval raketinin texniki xüsusiyyətləri:
Uzunluğu: 6.5 metr
Çap: 50 sm
İki qanad arasındakı məsafə: 2.85 metr
Çəkisi: 1400 kq
Döyüş başlığının çəkisi: 200 kq
Sürət: 1000 km/saat
Mühərrik: Turbojet TRI50
Mənzili: 1000 km-dən çox
Növ: Jet Cruise
Buraxılış qurğuları: FREMM sinifli freqatlar, Barracuda sinifli sualtı qayıqları və Scorpène sinifli sualtı qayıqları
İstehsalçı: Fransa və Britaniya (MBDA şirkəti)

MdCN raketi altı Fransız FREMM sinifli freqatda, Barracuda sinifli sualtı qayıqlarda və Scorpène sinifli kimi daha kiçik sualtı qayıqlarda quraşdırılır. Bu raket freqatlarda Sylver buraxılış qurğusu vasitəsilə, sualtı qayıqlarda isə 533 mm-lik torpedo buraxma borusu vasitəsilə buraxılır.

Döyüş gəmilərində Sylver buraxılış qurğusundan buraxılan SCALP Naval raketi kifayət qədər ilkin sürətlənmə əldə etmək üçün raketin sonunda raket gücləndiricisindən istifadə edir. Sualtı versiya da sərt hidrodinamik korpusa daxil edilib və bu korpusla torpedo buraxılış borusu vasitəsilə buraxılır və səthə çatdıqda raket ondan atılır.

MdCN raketinin ilk uğurlu buraxılışı 2013-cü ilin iyulunda Biscarosse sınaq poliqonunda həyata keçirilib və o, üç buraxılışda bütün sınaq mərhələlərini keçə bilib.

MdCN raketi 2018-ci ildə Suriyanın Dəməşq və Homsda kimyəvi silah istehsal etdiyi iddia edilən ərazilərə qarşı ilk real döyüş əməliyyatında istifadə edilib. Bu əməliyyatda Fransa, Aquitaine, Provence və Languedoc adlı FREMM sinifli freqatlardan istifadə edərək beş Dassault Rafale qırıcısı və üç SCALP Dəniz raketindən istifadə edərək 10 SCALP qanadlı raketi atdı. Bu əməliyyatda texniki problemlər və koordinasiya olmaması səbəbindən iki freqat raket ata bilməyib və yalnız bir freqat raket atmağa müvəffəq olub və 10 raketdən bir raketdə problem yaranaraq dənizə düşüb.

20 oktyabr 2020-ci ildə buraxılan FS Suffren adlı ilk Barracuda sinifli sualtı qayıq ilk MdCN raketini eyni ildə uğurla atdı. 2018-ci ildə SCALP Naval raketinin buraxılışı ilə bağlı yaranan problemləri nəzərə alsaq, bu raketin uğurla atlması bu dəniz qanadlı raketinin dəniz buraxılış platformaları ilə koordinasiya problemlərinin həllinin göstəricisi idi.

Storm Shadow və ya SCALP-EG raketinin texniki xüsusiyyətləri:
Növü: Hava qanadlı raketi
Uzunluğu: 5.10 metr
Eni: 630 mm
Qanad uzunluğu: 3 metr
Çəkisi: 1300 kq
Döyüş başlığının çəkisi: 450 kq
Mühərriki: Turbojet TRI 60-30
Sürəti: ~ 1000 km/saat
Mənzili: 560 km – ixrac versiyalarında, 300 km-ə qədər
İdarəçiliyi: GPS – INS – IIR – TERPROM
Atış qurğuları: Tornado qırıcıları, Mirage 2000, Rafale, Typhoon
İstehsal: Fransa və Britaniya (MBDA şirkəti)

Qanadlı raketdən daha çox şəkillər:

İngilis, rus, ərəb, fars və kürd dillərində “Storm Shadow” qanadlı raketinin posterlər toplusu:

Mənbələr:
Storm Shadow
Storm Shadow/SCALP EG Conventionally Armed Stand Off Missile (CASOM)
Eurofighter flies with Storm Shadow missiles
۶۱۷ Squadron
Italy Gives Bombing Stats for Libya Campaign
Engine Support Surges With Rafale Flight Hours, Exports
تصاویر ماهواره ای جدید از انهدام سامانه های ترکیه
Turkey vows ‘retribution’ for attack on its positions in Libya’s al-Watiya
MdCN (Missile De Croisière Naval – Naval Cruise Missile), France
La famiglia di missili stealth “Storm Shadow / SCALP