İraqın Kürdüstan bölgəsindən neft ixracını dayandırmaqla İsrailin enerji təhlükəsizliyi zəifləyib

İraqın Kürdüstan bölgəsi ölkənin neft ehtiyatlarının 20%-dən çoxuna sahib olmaqla dünyanın əsas neft istehsalçılarından biridir. 2003-cü ildə ABŞ-ın İraqı işğal etməsindən sonra İraq Kürdüstanı neft və qaz ehtiyatları sayəsində iqtisadi inkişafa can atıb. Lakin bu resursların istismarı Bağdad və Ərbil hakimiyyətləri arasında gərginlik mənbəyidir, çünki hər ikisi 2007-ci ildən müstəqil neft siyasəti yürüdürlər.

Cari ilin mart ayının 25-dən İraqın şimal sərhədindən xam neft axını müvəqqəti olaraq dayandırıldığından, mediaların diqqəti Bağdad və Ərbil arasında neft hasilatı və ixracının idarə olunması ilə bağlı münaqişəyə yönəlib. İki tərəf illərdir bu məsələdə rəqabət aparır. Kürdüstan Regional Hökumətinin gündəlik təxminən 400.000 barel xam neft ixracını dayandırmasının daha geniş təsiri də qeyd edilib. Lakin bu miqdar qlobal miqyasda məhduddur, çünki qlobal neft təchizatının yalnız 0,5%-ni və dəniz ixracının 1%-ni təşkil edir.

Xəbərlərə görə, İraq federal hökuməti və Kürdüstan bölgəsinin yarı muxtar hökuməti indi şimal marşrutu ilə ixracı bərpa etmək üçün “ilkin razılıq” əldə ediblər. Lakin mediaların diqqəti İraqın daxili hadisələri üzərində olsa da, hekayənin böyük ölçüdə diqqətdən kənarda qalan başqa bir mühüm cəhəti var ki, bu da İraq kürdləri tərəfindən neft ixracatındakı azalmanın, xam neftin əsas müştərisi olan İsrailə təsiridir.

Şimali İraqdan xam neft axınının müvəqqəti də olsa, qəfil dayandırılması İsrailin Kürdüstan bölgəsindən xam neftə arxalandığını nümayiş etdirdi. İxracın azalması həm də belə pozuntuların İsrailin enerji təhlükəsizliyinə necə təsir edə biləcəyini göstərir, çünki İsrail tez bir zamanda alternativ təchizatçı tapa bilmir və Qərb sanksiyaları onun əsas xam neft istehsalçısı Rusiyanı hədəfə alıb.

Kpler Enerji İnformasiya Şirkətinin hesabatlarına görə, 2023-cü ilin ilk üç ayında İsrail neftinin 40%-i İraq Kürdüstanından təmin edilib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə təxminən iki dəfə çoxdur. Başqa bir aydın misalda, İsrail fevral ayında Kürdüstan bölgəsindən gündəlik təxminən 183 min barel neft idxal edib ki, bu da ötən ilin eyni ayı ilə müqayisədə (gündə 36 min barel) beş dəfə çoxdur. British Petroleum (BP) məlumatlarına görə, İsrail son illərdə gündə təxminən 210 min barel neft istehlak edib.

İsrail 2014-cü ildə Kürdüstan Bölgəsindən dəniz yolu ilə ilk ağır xam neft göndərilməsini əldə edib. Bu ixraclar İraqın Kürdüstan Bölgəsi öz xam neftini Türkiyənin Ceyhan limanı vasitəsilə müstəqil şəkildə satmaq qərarına gəldikdən sonra ciddi şəkildə başladı. Bu səbəbdən də bu məsələdə aldadılan və yan keçən İraq federal hökuməti Türkiyəyə qarşı şikayət edib. Məlumatlara görə, 2015-ci ilin ortalarında İsrail öz xam neftinin “dörddə üçü qədər” Kürdüstan bölgəsindən idxal edirdi. O vaxtdan İraq Kürdüstanının neft yüklərinin transferi davam edirdi və onlar İsrail üçün etibarlı neft mənbəyi hesab olunurdu, İsrailə yaxın bir yükləmə məntəqəsindən tədarük edilirdi və daşınma xərcləri də aşağı idi. Lakin 2023-cü ilin martında Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsi Türkiyəyə qarşı iddiasında İraq federal hökumətinin lehinə qərar verdikdən sonra ticarət dayandırıldı.

Bağdad İraq-Türkiyə xam neft boru kəməri ilə bağlı 1973-cü il müqaviləsinin pozulması iddiası ilə Ankaranın Kürdüstan Regional Hökumətinə onun icazəsi olmadan Ceyhan limanı vasitəsilə neft ixracına icazə vermək qərarına görə məhkəməyə verib. Qərardan sonra, Bağdadın nəzarətində olan Kərkük əməliyyatından gündəlik təxminən 75 min barel də daxil olmaqla, Şimali İraqdan xam neft axını 25 mart 2023-cü ildə dayandırılıb. Kpler Enerji İnformasiya Şirkətinin məlumatına görə, İraq xam neftini daşıyan sonuncu yük maşını martın 24-də göndərilib.

Şimali İraqdan İsrailə neft nəqlinə təsir edən marşrut, sionist rejimin başçıları arasında əvəzləyici tapmaqda çətinliklər yaradıb. Bəzi ekspertlər Rusiya neftini əsas alternativ hesab edirlər, çünki Ukrayna müharibəsi səbəbindən Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyaları ilə Moskva öz neftini endirimlə satır və texniki baxımdan Kürdüstan regionunun nefti üçün uyğun alternativ hesab olunur. İsrail Kürdüstandan xam neft axınını dayandırmağa davam edərsə, yəqin ki, xam neftin tədarükü üçün alternativ planlar və mümkün və əlverişli ssenarilərdən istifadə etməli olacaq; Təbii ki, mövcud variantlar İsrail üçün İraqın Kürdüstan bölgəsinin neftindən qat-qat baha başa gələcək.