Hərbi Məlumat: Kərrar Dronu

Kərrar çoxməqsədli dronu, tək platformadan istifadə edərək, hava-hava və hava-yer silahları da daxil olmaqla, geniş çeşiddə silah daşıya və istifadə edə biləcək ilk drondur. Bu dron İran İR Müdafiə Nazirliyinin tabeliyində olan İran Təyyarə Sənayesi Şirkəti (HESA) tərəfindən istehsal olunur və İran Silahlı Qüvvələrinin müxtəlif bölmələri tərəfindən istifadə olunur.

Tarixçə:
Kərrar dronunun maketi ilk dəfə 2004-cü ildə bir hərbi texnika sərgisində görülüb, daha sonra 2010-cu ildə İranın o zamankı prezidentinin qatıldığı mərasimdə “Kərrar Bombardmançı Dronu” adı ilə təqdim edilib. “Kərrar” dronunun istehsalına və istifadəsinə başlanmasının dəqiq tarixi məlum deyil və rəsmi olaraq elan edilməsə də, onun istifadəyə verildiyi il kimi 2010-cu ili demək olar.

“Kərrar” dronu təqdim edildiyi ilk gündən 500 funt (226,79 kq) ağırlığında Mark 82 idarə olunmayan bomba daşıyırdı və bu dronun qanadlı raket də daşıya biləcəyi deyilirdi. 2013-cü ildə Kərrar dronunda 100 kq çəkisi və 25 km mənzili nəzərə alınmaqla, Kərrarın imkanlarını artıracaq Kosər dəniz qanadlı raketinin istifadəsi ilə bağlı xəbər dərc olundu.

2013-cü ildə Kərrar dronundan istifadə edilərək Mersad müdafiə sisteminin sınaqdan keçirilməsi xəbəri dərc olundu. Bu sınaqda Kərrar müdafiə testi və ekipaj təlimi üçün hədəf olan dron kimi istifadə edilmişdir.

2018-ci ildə Şahab ​​Saqib raketini daşıyan Kərrar dronunun “Kərrar -4 Təqibçi” adı ilə fərqli təqdimatı göstərdi ki, bu dronun digər versiyaları var və bu versiyaların hər biri missiya növünə görə müəyyən edilir; Ancaq bu versiyalar heç vaxt açıq şəkildə ifadə edilməmişdir.

2019-cu ildə Yasin, Balaban və Qaim 1, 5 və 9 bombalarının təqdimat mərasimində o zamankı İran İR-ın müdafiə naziri Əmir Hatəmi Yasin hava bombasının Kərrar dronundan buraxıla biləcəyini açıqlamışdı. Sonradan Kərrarın Balaban hava bombasından istifadə etdiyi şəkillər dərc olundu. Yasin bombası daha əvvəl Kərrar dronunun istifadə etdiyi Mark 82 bombasına qanad və bələdçi dəstinin əlavə edilməsinin nəticəsidir.

Dizayn:
“Kərrar” çoxməqsədli dronu Amerikanın MQM-107A dronu əsasında hazırlanıb. MQM-107A dronu İrandakı İslam İnqilabından əvvəl müdafiə təlimlərində və hava-hava raket atışlarında hədəfə alınan dron kimi istifadə edilmək üçün alınmışdı. Əslində, xarici görünüşünə görə Kərrar dronu Cənubi Afrika istehsalı olan Skua dronuna daha çox bənzəyir. Amma ümumilikdə bu dron Skua və MQM-107 dronlarından çox fərqlidir.
Kərrarın təqdimat zamanı “Bombardmançı” adı ilə təqdim edildiyinə görə, görünür ki, bu, Kərrarın Amerika modeli ilə əvəzlənməsi ilə bağlı deyil, müstəqil istehsala başlanması mənasındadır. Daha sonra Kərrar dronu Amerika MQM-107 dronlarının ehtiyatının bitməsi ilə müdafiə etmək məqsədi üçün istifadə olundu. Təbii ki, Amerika modelinə tamamilə bənzəyən və hava hücumundan müdafiə və hava-hava təlimlərində hədəf dron kimi istifadə edilən “Naseh” adlı dron modeli də istehsal olunub.

Kərrar dronunu istehsal etmək üçün ilk olaraq Amerika dronunda istifadə olunan mühərriki yenidən dizayn etmək lazım idi. İrana gətirilən MQM-107A dronunda köhnə mühərrik hesab edilən və artıq Amerikada istifadə olunmayan Teledyne CAE J402 mühərrikindən istifadə edilmişdir. Bu dronun B şəkilçisi ilə tanınan başqa bir modelində, yəni MQM-107B modelində Fransız TRI 60-2 074 mikrojet mühərrikindən istifadə olunub. İran MQM-107 dronunun yeni versiyalarında istifadə edilən eyni Fransız TRI 60 mühərriki əsasında Tulu 4 mikrojet mühərrikini dizayn edib istehsal etdi. Fransız TRI 60 mühərrikinin müxtəlif növləri var, lakin Tulu 4 mühərrikinə ən çox bənzəyən TRI 60-2 074 mühərrikidir.
TRI 60-2 074 mikrojet mühərriki üç eksenli kompressor, yanma borusu və bir mərhələli turbindən yaranıb. Onun diametri 33 sm, uzunluğu 124 sm, çəkisi 61 kq və maksimum güc istehsalı 3,4 kilonevtondur (KN). Bu mühərrikin İran modeli olan Tulu 4 mühərriki də üç eksenli kompressorlu, yanma borusu və bir mərhələli turbinli, üçoxlu mikrojetdir. Diametri 33 sm, uzunluğu 130 sm, çəkisi 55 kq, maksimum gücü isə 3450 nyutondur (N). Tulu 4 mühərriki fransız həmkarından bir az daha uzun və daha az çəkiyə malikdir.

Tulu 4 mikrojet mühərriki Nur və Ya Əli (ə) qanadlı raketlərində də istifadə olunub.

Kərrar dronunun Amerika MQM-107 dronu ilə təkrar müqayisəsini nəzərə alaraq, bu dizaynla onun Amerika modeli arasındakı görünüş fərqlərini müzakirə edəcəyik. Bu dronun xarici görünüşündə ilk fərq quyruğundakı qanadlarıdır ki, onlar Cənubi Afrika istehsalı olan Skua dronunun dizaynına bənzəyir və Amerika modelinə bənzəmir. BQM-126A dronu quyruqdakı qanadlara görə Kərrar-a bənzəyən başqa bir drondur, lakin BQM-126A və Kərrarda quyruqdakı qanadların ucları tamamilə fərqlidir və bu baxımdan Cənubi Afrika modelinə daha çox bənzəyir.
İkinci fərq dronun əsas qanadının yerləşdiyi yerdədir. İran nümunəsində əsas qanad gövdənin altında yerləşdirilib. Afrika nümunəsində qanadlar gövdə üzərində, Amerika nümunələrində isə qanadlar gövdənin altında yerləşir.
Üçüncü fərq, qeyd olunan dronların heç birinə bənzəməyən dron mühərrikinin yeridir. Amerika və Afrika modelində dron mühərriki onun gövdəsinin altında yerləşdiyi halda, İran dronunda bu mühərrik gövdənin sonunda yerləşir. İran modelinin xüsusi dizaynının səbəbi gövdənin altında 250 kq silah daşımaq üçün asılqandan istifadə edilməsidir.
Kərrar dronunun başqa bir drondan modelləşdirilməsini inkar etmək olmaz, lakin Amerikanın hədəf kimi istifadə olunan dronu və İranın Kərrar dronunun sadə dizaynı həm silah istehsalını sadələşdirmək və həm də onları daha ucuz etmək ideyasından irəli gəlir, bu da kütləvi və ucuz istehsal üçün əlverişlidir.

Növləri:
“Kərrar” çoxməqsədli dronunun təqdim olunma üsuluna görə, bu platformaya silahların əlavə edilməsi ilə bağlı nümayiş növünə əsasən, bu dronun dörd nəsil olduğu görünür. Bir çox mənbələr ölçülərdə dəyişikliklərin olduğunu bildirsə də, hər nəsildə bütün xüsusiyyətlərin açıqlanmaması və kifayət qədər sənədlərin olmaması səbəbindən bu məsələni inkar etmək və ya təsdiqləmək mümkün deyil.
Birinci nəsil: Kərrar Bombardmançı Dronu
2010-cu ildə təqdim olunduğu zaman Kərrar dronu bombardmançı adını daşıyırdı, bu adın səbəbi Kərrarın idarə olunmayan havadan yerə bomba daşıyan və istifadə edən bir dron kimi istifadə edilməsi idi. Bu səbəbdən Mark-82 bombası gövdə asılqanında 500 kilo ağırlığında idi. Kərrar dronunun istifadəsinə dair dərc edilmiş görüntülər sərbəst düşən bombadan istifadə edərkən bu dronun yüksək dəqiqliyini göstərir.
İkinci nəsil:
Kərrar dronunun ikinci nəsli haqqında heç bir dəyərli və etibarlı məlumat dərc olunmayıb, lakin görünən odur ki, bu nümunə tam fərqli bir missiyada buraxılıb və bu, onun nümayişi zamanı digər nəsillərdən fərqli olduğunu göstərib. Bizim təxminimiz odur ki, ikinci nəsil “Kərrar” kamikadze dronunun açılış mərasimi olmadığı üçün kamikadze olduğunu qeyd etmədən əvvəl mövcud olub. Bu model üçün 226 kq partlayıcı daşımaq imkanı ilə 1000 km məsafə qət edə və maksimal sürəti 900 km/saat olduğu qeyd edilib.
Üçüncü nəsil:
Bu nəsil dronlar haqqında daha çox məlumat dərc edilib. Bu dronun uzunluğu 3,75 m, qanadlarının uzunluğu 3,1 m və hündürlüyü 1,5 m, maksimum uçuş çəkisi 750 kq-dır və 250 kq yük daşımaq qabiliyyətinə malikdir. Kərrar-3 dronunun digər xüsusiyyətlərinə 10,670 metrə bərabər 35,000 fut uçuş tavanı, 700 km/saat maksimum sürət, 650 km/saat adi sürəti və 1 saat 15 dəqiqəlik uçuş müddəti daxildir. Bu nümunədə JP-4 yanacağı olan Tulu 4 reaktiv mühərrikindən istifadə olunub və korpus əsasən alüminiumdan hazırlanıb.
Dördüncü nəsil: Kərrar Təqibçi Dronu
Bu nəsil dron ilk dəfə 2018-ci ildə Şahab ​​Saqib raketi daşıyarkən görüldü və sonradan Kərrar 4 Təqibçi adını aldı. Bu nümunə, Kərrar Bombardmançı Dronundan sonra, Kərrar nəslinin olmasının ikinci səbəbidir. Bu dron müdafiədə tamamlayıcı komponentlərdən biri kimi istifadə olunur və onu qoşqunun arxa hissəsindən vurmaq mümkün olduğuna görə, onunla məşğul olmaq üçün sərhədlərdən düşmən təyyarəsinə doğru göndərilə bilər.
Kərrar Təqibçi tipi bir çox hərbi təlimin müntəzəm istifadə olunan hissəsi olub və 2022-ci ildə və İran İR Ordusunun Zülfüqar təlimi zamanı təlimdən məlumat toplamağa çalışan bölgədənkənar qüvvələrə aid P-8 casus təyyarəsini təqib edə bilib, onu təlim bölgəsindən kənarlaşdıra bilsin.

Qeyd edək ki, Kərrarın bütün nümunələri üçün 12,2 km-ə bərabər olan 40.000 fut-a qədər uçma tavanı və 900 km/saat maksimum sürəti qeyd olunub. Kərrar dronları mənşə stansiyası ilə birbaşa əlaqə ilə uçarkən 200 km-ə qədər (Kərrar-3), stansiya ilə daimi əlaqəyə ehtiyac olmadan avtomatik proqramlaşdırılmış uçuş zamanı isə 800 ilə 1000 km arasında uçuş məsafəsinə malikdir.

Mühərrik:
Daha əvvəl araşdırdığımız kimi, Kərrar dronu nümunələrinin əksəriyyətində Tulu 4 mikrojet mühərrikindən istifadə edir. Ancaq 2022-ci ildə Bavər 373 hava hücumundan müdafiə sistemində Səyyad 4B raketini sınaqdan keçirmək üçün Tulu 5 mini reaktiv mühərriki ilə təchiz edilmiş bir növ Kərrar dronundan istifadə edildi. Tulu 5 minijet mühərrikli Kərrar dronu 13,1 km-ə bərabər olan 43 min fut hündürlüyə və 733 km/saat sürətə çata bildi.

İstifadə Qaydası:
Kərrar dronu buraxılış üçün RATO (Rocket Assisted Take Off) mexanizmindən istifadə edir və ilkin sürətlənməni əldə etmək üçün gücləndiricidən kömək alır. Bu gücləndirici və onun mühərriki ilə Kərrar maksimum 750 kq çəki ilə uça bilir ki, bunun da 250 kq-ı silahdır. Bu dronun taktiki və daha geniş istifadəsini mümkün etmək üçün üç ədəd Kərrar dronunu hazır vəziyyətdə daşıyan və kommersiya görünüşünə malik daşıyıcı qoşqu nümunəsi hazırlanmış və döyüş zamanı yol mühitində gizlənə və ondan geniş istifadə oluna bilir. Yük maşınının çadırı da sürətli əməliyyatlara imkan yaratmaq üçün asanlıqla qatlanır və sonra yük maşınının təhlükəsiz hərəkət edib və uzaqlaşmağı üçün zəmin yaradır. Bu quruluş Kərrar və onun daşıyıcısı üçün döyüş meydanında təhlükəsiz qalma qabiliyyətini xeyli artırır.

Qeyd edək ki, Kərrar dronunun eniş üçün uçuş zolağa ehtiyacı yoxdur və onun enişi üçün paraşütdən istifadə olunur.

Kamera:
Deyəsən, Kərrarın ilkin prototiplərində ön kamerası yox idi və yalnız yeri və hədəfləri görmək üçün gövdə altında sabitlənmiş bir kameradan istifadə edilirdi. Daha sonra Kərrar Təqibçi Dronunun nümayişi ilə məlum oldu ki, bu dronun burnunda 30 km məsafədəki hədəfi aşkarlaya bilən və 3 km məsafədəki hədəfə kilidlənə bilən kamera var. Kərrar Təqibçi Dronunun istehsalı əslində İranın hava hücumundan müdafiə qüvvələrinə təqibçi qırıcıların boşluğunu doldurmaq, həmçinin sərhədyanı ərazilərdə daim mövcud olmaqla reaksiya sürətini artırmaq üçün kömək idi.
Bu dronun ön kamerası 360 dərəcə müşahidə qabiliyyətinə malikdir və bu dron üçün hədəf aşkarlama qabiliyyətini artırır ki, bu dron həm hava, həm də yer hədəflərini yaxşı aşkar edib izləyə bilsin.

İran İR Ordusunun Qartal 44 yeraltı bazasının nümayişi zamanı görünən Kərrar dronunun yeni nümunəsində, Kərrar ona daha geniş və daha yaxşı görünüş qabiliyyəti verən yeni ön kamera ilə təchiz edilmişdir.

İdarə Sistemi:
Mark 82 idarə olunmayan sərbəst düşmə bombalarını dəqiq vurmaq üçün Kərrarın idarəçiliyi yolu Constantly Computed Impact Point (CCIP) kimi bir növ idarəçilik sistemi ilə əlaqələndirilə bilər. Bu sistemdə külək, dron sürəti, hədəfin hərəkəti, cazibə qüvvəsi, mərminin buraxılış sürəti, mərmi sürüklənməsi və hədəfin təyin edilməsinə təsir edə biləcək bütün amillər hesablanır və əsas kompüterə verilir. Məlumat və hesablamalar toplusu nəhayət operatora təqdim olunur ki, bu da drona bombanı dəqiq və düzgün mövqedə buraxmağa imkan verir. Gövdə altındakı kamera və GPS-in mövcudluğu ilə birlikdə əslində inertial idarəçilik olan bu amillərin toplusu bu dronun sərbəst düşən bombasını dəqiq vurmasına imkan verir.

Radar avadanlıqları:
Kərrarın ilkin prototiplərində və onun istehsalat emalatxanasında, bir növ radar ehtiva edən Kərrar dronunun bir variantı göründü. Həmçinin şəkillərdə hər biri bir qanadda quraşdırılmış iki Kosər bombası daşıyan bir növ Kərrar dronu göründü, lakin ondan sonra belə bir döyüş kombinasiyası heç vaxt görülmədi.
Kərrar dronunun xüsusi tipli radar daşıyan başqa bir nümunəsi təlimlərdə görüldü. Bu radarın ətraf mühitə nəzarət etmək üçün, yoxsa düşmənin müdafiə sistemlərini pozmaq üçün bir elektron döyüş sistemi olduğu dəqiq məlum deyil.

Üçüncü nəsil Kərrar dronu 200 km-ə qədər yerüstü stansiya ilə idarə oluna bilir. Yəqin ki, sonrakı nəsillərdə bu rəqəm 300 km və daha çox artıb. Lakin bütün bu hallara baxmayaraq, maksimum 1000 km mənzilə malik olan Kərrar kamikadze nümunəsində onu maksimum mənzildə idarə etmək mümkün deyil.
Bəs Kərrarı 1000 km mənzildə idarə etmək üçün hansı həll yolu var? Dronu 1000 km məsafədə idarə etməyin yeganə yolu onu qanadlı raket kimi idarə etməkdir. Bu nümunədə çox güman ki, bir növ relyef monitorinqi radarı və kruiz raketinə bənzər avtomatik idarə imkanını təmin edən Tercom (Terrain Contour Matching) sistemi var. Həmçinin qeyd edilir ki, GPS-in mövcudluğu və GPS koordinatlarının qəbulu mümkün olduğuna görə, Kərrar dronunun hədəfinin dəyişdirilməsi imkanının olması ehtimalı var.

Kərrarın daşıya biləcək silahları:
Təqdim edildiyi ilk gündən etibarən Kərrar, Mark 82 sərbəst düşən bombanı daşıyırdı. Sonrakı nümunələrdə bu dron 100 kq çəkisi olan Kosər gəmi əleyhinə raketi daşıya bilib. Nümayiş mərasimindəki görüntüdə, Kərrar dronunun adı çəkiləcək silahları daşımaq imkanı olduğu müşahidə edildi: Simurq kaset bombası, Yasin bombası (idarə və uçuş dəsti ilə birgə olan Mark 82 bombası), Balaban bombası, 500 funtluq lazerlə idarə olunan bomba (GBU-12B-yə bənzər), hava-hava raketi, Azərəxş tank əleyhinə raketi və Şəfəq raketi (optimallaşdırılmış). Təbii ki, Kərrar dronunun üzərində quraşdırılmayan və ya gələcəkdə quraşdırıla bilən 250 kq-a qədər çəkisi olan bomba və digər raketləri daşımaq imkanı var.

Kərrar dronu hər cür bomba və raket daşımaqla yanaşı, indiyə qədər iki növdə təklif edilən sursatları da daşıya bilir. Birinci sursat növü 7.62 mm kalibrli və 45 kq ağırlığında altı lüləli Əxqər qatlinqidir. Əslində bu qatlinq, helikopterlər üçün hazırlaıb. İkinci sursat növü isə üç 7.62 mm yüngül pulemyotun bir qəlibdə və Kərrar dronunun burnunda quraşdırılmasıdır. Bu versiyaların əməliyyat səviyyəsi məlum deyil, lakin pulemyot versiyası ilə dronları və ya aşağı sürətli hava hədəflərini vurmaq mümkündür.

Kərrarda yuxarıda qeyd olunan silahlardan əlavə, havadan buraxılan Əjdər raketidə quraşdırılıb. Kərrarda quraşdırılmış Mark 46 Əjdər raketi 230 kq ağırlığında, 43,9 kq döyüş başlığına malik və 11 km mənzilli, bütün növ sualtı hədəfləri məhv etməyə qadir olan yüngül, havadan buraxılan Əjdər raketidir.

Bu drona çoxlu sayda silah əlavə edildiyinə görə bu gün Kərrar müxtəlif tapşırıqları yerinə yetirmək qabiliyyətinə malikdir və buna görə də Kərrar dronunu dünyada ilk operativ çoxməqsədli dron hesab etmək və adlandırmaq olar.

Dron missiyalarının növləri:
Havadan yerə (bombalama)
Havadan havaya (təqib)
Havadan yerə (gəmi əleyhinə)
Sualtı qayıqlara qarşı
Hədəf dronu olmaq
Kamikadze

Kərrar dronunun texniki xüsusiyyətləri:
Kərrar Çoxməqsədli Dronu
Uzunluğu: 3.75 metr
Qanad uzunluğu: 3,1 metr
Hündürlüyü: 1,5 metr
Maksimum uçuş çəkisi: 750 kq
Çəkisi: 500 kq
Daşıya biləcək silahların çəkisi: 250 kq-a qədər
Kamikadze versiyasında döyüş başlığının çəkisi: 226 kq TNT
Mühərriki: Tulu-4 və ya Tulu-5 turbojet
Kruiz sürəti: 700 km/saat
Maksimum sürəti: 900 km/saat
Maksimum mənzili: 1000 km
Əməliyyat mənzili: 500 km-ə qədər
Uçuş tavanı: 10700 – 13100 metr
İstehsal: İran

Kərrar dronundan daha çox şəkillər:

İngilis, rus, ivrit, ərəb, fars və kürd dillərində Kərrar dronuna aid posterlər toplusu:

Mənbələr:
TRI60-2/074
کرار (پهپاد)
Constantly computed impact point