Hərbi Məlumat: Ukrayna ordusunun Rusiyaya qarşı hava hücumundan müdafiəsinin uğurunun səbəbləri

Ukrayna-Rusiya müharibəsində Ukrayna ordusunun müdafiəsinin ruslar tərəfindən yatırılmasına baxmayaraq, Ukrayna müdafiəsi yaxşı çıxış etdi. Ona görə də Ukrayna müdafiəsinin uğurunun səbəblərini aşağıdakı kimi araşdırırıq. Bu səbəbləri üç hissəyə bölmək olar:

1- Ukraynanın müdafiəsinin ruslar tərəfindən natamam yatırılması:
Döyüşün əvvəlində ruslar KH-31 kimi anti-radar raketləri ilə düşmənin radarlarını sıxışdırmağa çalışdılar. Amma bu müdafiə sıxışdırılması çox tez və tələsik həyata keçirildi və ruslar yalnız erkən xəbərdarlıq radarlarını və aktiv sistemlərini sıxışdıra bildilər və müdafiənin yatırılması prosesini başa vurmadan müdafiənin orta təbəqələrini tərk edərək Ukraynaya daxil oldular.
Erkən xəbərdarlıq radarları olmadan orta və qısa mənzilli müdafiənin hücum prosesini sürətləndirmək üçün çox təsirsiz olacağını anlayan ruslar müdafiənin yatırılmasının bu hissəsindən tamamilə imtina edərək quru və hava əməliyyatlarına başladılar. Lakin rusların təsəvvürünün əksinə olaraq, bəzi sistemlər hətta erkən xəbərdarlıq radarları olmadan da düşmən hədəflərini uğurla vurur. Bu sistemlərin əksəriyyəti TOR-M1 kimi qısa mənzilli müdafiə sistemləri idi.

Ukraynanın yaxın və orta mənzilli müdafiəsinin yatırılmadığı bir şəraitdə döyüş xəttlərində hücum əməliyyatları və ya dərin əməliyyatlar üçün sərbəst düşən bombalardan istifadə rusların taktiki səhvi kimi hesab olunur. Belə bir vəziyyətdə ruslar ya müdafiəni tamamilə yatırmalı idilər, ya da yaxın mənzilli müdafiənin effektivliyindən tamamilə uzaq olmaq üçün əməliyyatlarında yüksək mənzilli idarə olunan sursatlardan istifadə etməli idilər. Ukraynanın müdafiəsinin yatırılmasının tam olmadığı bir şəraitdə vertolyotlardan istifadə çox böyük risk idi, belə ki, rusların itkiləri bundan xəbər verir. Çünki hətta TOR-M1 kimi qısa mənzilli müdafiə sistemləri də Rusiyanın qanadlı raketləri və helikopterlərinə yaxşı müqavimət göstərə bilirdi. Bundan əlavə, bəzi tank əleyhinə olan raketlərin və FIM-92 Stinger kimi Ukraynaya hədiyyə edilən digər raketlərin hava hədəfləri və helikopterləri məhv etmək qabiliyyəti rusların çoxsaylı itkilərinə səbəb oldu.

Daha çox oxuyun: Hərbi Məlumat: FIM-92 Stinger tank əleyhinə raketi

2- Hava təchizatlarını ovlamaq üçün Ukraynanın taktikaları:
Ukraynanın müdafiəsi çoxlu sayda müxtəlif növ qısa mənzilli sistemlərə malikdir. Bu sistemlər Ukrayna ilə Rusiya arasında gedən hazırkı müharibədə Rusiyanın bir neçə qanadlı raketini və bir neçə qırıcı təyyarəsini məhv etməyə müvəffəq olub. Ukraynanın ekoloji şəraitinə görə, Buk-m1 kimi qısa mənzilli müdafiə sistemləri yaxşı gizlənə və qırıcılar, qanadlı raketlər və s. kimi hədəfləri ovlaya bilir. Digər tərəfdən, əsgərlər vertolyot və ya dron kimi hədəfləri raket atıcılarının köməyi ilə ağaclar kimi mühitə sığınaraq, asanlıqla məhv edə bilirlər. Ukraynanın ekoloji şəraiti faktiki olaraq uyğun təbii mühit və gizlənmə imkanı yaratmışdır ki, Ukrayna müdafiəsi gizlənə bilsin və müəyyən dərəcədə Rusiya qüvvələrinin hücumlarından qorunsun.

Müharibə başlayandan sonra verilən müdafiə sistemlərini nəzərə almadan, müharibə başlamazdan əvvəl Ukraynanın müdafiə sistemləri:
– SA-14 (Strella), SA-18 (Igla), FIM-92 Stinger çiyində atılan sistemləri
– SAM 2 və 3 sabit raket müdafiə sistemləri
– SAM 6, SAM 8 (USA), SA-13 (çiyindən atılan Strella 10), SAM 18 (TOR-M1), SAM 9 (Qazlin) qısa mənzilli və aşağı hündürlüklü qeyri sabit raket müdafiə sistemləri
– SA-17 (Buk-m1) qısa mənzilli və orta hündürlükdə hərəkət edən raket müdafiə sistemləri
– 4 lülədə Zesu 23 topuna əsaslanan qeyri sabit qısa mənzilli müdafiə sistemləri
– S-300PM uzun mənzilli, yüksək hündürlükdə tam hərəkət edən raket müdafiə sistemləri
– S-200 yüksək hündürlükdə uzunmənzilli sabit raket müdafiə sistemləri

3- Ukraynaya xarici yardımlar:
Əvvəldən Ukrayna ilə Rusiya arasında münaqişə ehtimalı artdıqda, NATO-ya üzv ölkələr, xüsusilə İngiltərə və ABŞ silahla təmin etməyə başladılar. Bu yardımlar AR-15 silahları kimi fərdi avadanlıqlardan tutmuş NLAW, Javelin və s. kimi müxtəlif zirehli raketlərə qədər idi və döyüş cəbhəsində rus tanklarının məhv edilməsinə böyük təsir göstərdi. Hələ də yardım göndərilir və ukraynalılara hər gün daha yaxşı texnika göndərilir. Avadanlıqların öyrənilməsi prosesini başa düşən Amerika və digər müttəfiqlər Rusiyanın SA-8/10/12/14 kimi müdafiə sistemlərini Ukraynaya göndərməyə başladılar. Qətiyyətlə demək olar ki, Qərbin yardımı Ukraynanı bu günə qədər ayaqda saxlayıb.

Daha çox oxuyun: Ukrayna qüvvələri Rusiyaya qarşı hansı tank əleyhinə raketlərdən istifadə edir?

Qısa mənzilli müdafiənin tərifinə görə, onun maksimum hündürlüyü 15 km, maksimum uçuş məsafəsi isə 50 km-dir. Havadan atılan silahların inkişafı ilə qısa mənzilli müdafiə sistemləri tez sıradan çıxa bilirlər. Misal üçün, 30 km mənzilli “Axqar” raketi və dronlarla daşına bilən 20 km mənzilli yeni nəsil “Hellfire” qısa mənzilli müdafiə sistemlərinin məhv edilməsini asanlaşdırır.

Çox vaxt qısa mənzilli müdafiə sistemləri orta və ya uzun mənzilli müdafiə sistemlərinin çətiri altında işlədikdə təsirli olur. Erkən xəbərdarlıq radarları varsa, hədəfin koordinatı müdafiə sisteminə çatmadan əldə edilə bilər, beləliklə qısa mənzilli müdafiə ilə pusqu əməliyyatı həyata keçirilə və müdafiə sisteminin ovlanması əməliyyatının qarşısı alına bilər.

Rusların anti-radar gücünü və müharibə zamanı KH-31 antiradar raketinin geniş istifadəsini nəzərə alsaq, Ukrayna radarlarının hədəfə alınması ilə bağlı xəbərlərlə yanaşı, belə qənaətə gəlmək olar ki, praktiki olaraq heç bir erkən xəbərdarlıq radarı Ukrayna ərazisində qalmayıb.

CNN televiziya şəbəkəsindən verilən xəbərə görə, Awacs E-3 Polşa və Ukrayna sərhədində rus qırıcılarını davamlı olaraq patrul edir və onların qarşısını almağa çalışır. ABŞ prezidenti mətbuat konfransında Ukrayna tərəfinə ən qısa zamanda aktual məlumatların verilməsindən aydın şəkildə danışıb.

Amerikanın Awacs E-3-ün AN/APY-1 radarı 320 km məsafədən qırıcı aşkar etmək qabiliyyətinə malikdir (əlbəttə ki, bu, həm də qırıcının uçduğu hündürlüyə də bağlıdır) və ya Awacs E-3 ailəsinin başqa bir nümunəsi Awacs E3-A-dır. Onun radarı hədəfi yüksək hündürlükdə aşkar edə bilir. O, 650 km məsafədən yüksək hündürlükdə hədəfləri aşkar edə bilir. Polşa sərhədindən Kiyev şəhərinə qədər olan məsafə 450 km-dən azdır. Rumıniya sərhəddi ilə Kiyev arasındakı məsafə təxminən 400 km-dir. Sərhədlər arasındakı məsafəni və Awacs E-3 xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, bu Awacs üçün uyğun hava örtüyü yaradır və Ukraynanın müdafiəsinə lazımi məlumatları verir. Ukrayna ətrafında dinləmələr və müşahidə uçuşları ilə bağlı müxtəlif məlumatlar yayılıb. Bütün bu və digər kəşfiyyat vasitələri Kiyev ətrafında pusquların həyata keçirilməsinə böyük köməklik göstərdi və Rusiya Hərbi Hava Qüvvələrinin itkilərinin çoxunu təşkil etdi.

Ukrayna ordusu yaxın mənzilli sistemləri söndürərək gizlədərək hücum ehtimalı yüksək olan müxtəlif yerlərdə və ya döyüş və dəstək xətlərinə yaxın yerlərdə pusqu qururdu. Belə olan halda Awacs və radar aşkarlama sistemləri ilə bu sistemləri aşkar etmək mümkün deyildi. Amerikalılar həmçinin peyk görüntüləri, dinləmə sistemləri, Awacs, GPS-lərdən istifadə edərək müxtəlif yerlərdə hücum imkanlarını yoxlayırdılar və uçan hədəflərin yerini müəyyənləşdirirdilər. Həmçinin dəqiq zaman və yerdə müdafiə sistemi qurulub, hədəfləri təqib edərək onu məhv edirdi. Bu sistemlər əməliyyatdan sonra tez bir zamanda radarı söndürür və yerini dəyişirdilər. Bu, çəkilişdən sonra onun yerini müəyyən etmək çətin olurdu. Aktiv radarları aşkar etmək qabiliyyətinə malik olan Awacs, peyk və elektron cihazlar bu əməliyyat üsulu ilə qısa mənzilli sistemin radarını aşkar etməyə kifayət qədər vaxt tapmır.

Bunu dərk edən Rusiya Kiyev yaxınlığından geri çəkildi və diqqətini Qərbin Ukraynaya ən az kəşfiyyat yardımı edə biləcəyi ərazilərə yönəltdi. Bu, effektivliyi artırdı və rusların hava sektorunda itkilərini azaltdı.

Daha çox oxuyun:
Hərbi Məlumat: Switchblade Dronu
STARStreak daşınan zenit raket sistemi

Yazarlar:
Seyid Məhəmmədhüseyn Musəvi İraii
Əli Əbdi Ahəngəri